همه چیز درباره استریلیزاسیون از روش ها تا تجهیزات

آیا می دانستید که کوچک ترین میکروارگانیسم ها می توانند تهدیدی جدی برای سلامت انسان ها، محصولات غذایی و تجهیزات پزشکی باشند؟ اما نگران نباشید؛ راه حلی به نام استریلیزاسیون وجود دارد که به عنوان سلاحی قدرتمند در برابر این عوامل خطرزا عمل می کند. در این مطلب، قصد داریم شما را با تمامی جنبه های استریلیزاسیون آشنا کنیم؛ از روش های کاربردی گرفته تا تجهیزات پیشرفته ای که در این فرآیند استفاده می شوند. اگر به دنبال اطلاعات کامل و دقیق هستید، تا انتها با ما همراه باشید!

استریلیزاسیون چیست ؟

استریل کردن یا استریلیزاسیون ( sterilization ) بیانگر روش های شیمیایی و فیزیکی، برای از بین بردن و تخریب کلیه میکروارگانیسم ها و عوامل انتقال دهنده آنها است. به طور کل استریلیزاسیون به فرآیندی گفته می شود که در آن تمامی میکروارگانیسم ها از جمله باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها و هاگ ها به طور کامل از بین می روند. این فرآیند به طور گسترده در حوزه های پزشکی، صنایع غذایی، داروسازی و آزمایشگاه ها برای تضمین بهداشت و ایمنی استفاده می شود.

ضدعفونی چیست و تفاوت آن با استریلیزاسیون

ضدعفونی به فرآیندی گفته می شود که در آن تعداد میکروارگانیسم های بیماری زا بر روی سطوح، تجهیزات و محیط کاهش می یابد یا به طور کامل از بین می رود. ضدعفونی و استریلیزاسیون دو فرآیند مهم برای از بین بردن میکروارگانیسم ها هستند، اما تفاوت های اساسی با یکدیگر دارند. ضدعفونی به کاهش تعداد میکروب های بیماری زا روی سطوح و محیط ها گفته می شود و معمولاً از مواد شیمیایی مانند الکل و هیپوکلریت سدیم برای این کار استفاده می شود. در مقابل، استریلیزاسیون فرآیندی کامل تر است که تمامی میکروارگانیسم ها، حتی هاگ ها را به طور کامل حذف می کند و بیشتر در محیط های حساس مانند اتاق های عمل و صنایع داروسازی به کار می رود. انتخاب بین این دو روش به سطح حساسیت محیط و نیاز به بهداشت کامل بستگی دارد.

مقاله ای که در پیش رو دارید، یک مقاله جامع و در عین حال خلاصه از درباره استریل کردن و أنواع روش های آن می باشد. این مقاله که توسط تیم فنی شرکت توسعه کیفیت ترجمه و گردآوری شده است به أنواع روش های استریل نظیر روش های زیر می پردازد:

انواع روش های استریلیزاسیون

روش های استریل کردن بسیار زیاد است. ابتدا شما را با این روش ها آشنا می کنیم و در ادامه به توضیح مفصلی از آن ها می پردازیم:

1. استریلیزاسیون با بخار
2. استریل توسط حرارت خشک
3. استریل به روش شیمیایی
4. استریل با استفاده از گاز
5. استریل با نور فرابنفش
6. اسید پاراستیک (پراکسی‌استیک اسید)
7. پارافرمالدهید
8. استریل با گاز پلاسما
9. پرتودهی (عنصر کبالت 60 و یا سزیم 137)
10. اشعه ایکس
11. الکترون

علاوه بر موارد فوق به مفاهیم کلیدی زیر خواهیم پرداخت:

روش های رایج استریل کردن چیست؟

مزایا و معایب این روش ها چیست؟

نحوه نگهداری اقلام استریل شده؟

مزایا و معایب سایر روشهای استریلیزاسیون چیست؟

پیشگفتار

استریل کردن یک محصول، تمام میکروارگانیسم ها از جمله باکتری های اندوسپور را از بین می برد.

استریلیزاسیون باید برای ابزار، دستکش های جراحی و سایر مواردی که در تماس مستقیم با جریان خون یا پارچه های معمولی استریل هستند استفاده شود. همچنین می توان آن را با فشار بالای بخار (اتوکلاو)، حرارت خشک (فر)،نیز به دست آورد یا ضدعفونی کننده های شیمیایی (گلوتارآلدئیدها یا محلول های فرمالدئید) یا عوامل فیزیکی (تابش).

بدلیل اینکه استریلیزه کردن یک فرآیند است نه یک کار تک مرحله ای ،در نتیجه ، تمام اجزا باید به درستی انجام شوند تا فرایند استریلیزاسیون به صورت کامل صورت پذیرد.

اثربخشی

برای موثر بودن،فرایند استریل به زمان، تماس، دما و … نیازمند است. اثربخشی هر روشی از استریل به چهار عامل زیر نیز بستگی دارد :

1- نوع میکروارگانیسم موجود: برخی از میکروارگانیسم‌ها بسیار سخت قابل کشتن هستند. برخی دیگر به راحتی می‌میرند.

2- تعداد میکروارگانیسم‌های موجود: کشتن یک موجود به مراتب آسان‌تر از کشتن تعداد زیادی از آنهاست.

3- مقدار و نوع مواد آلی که میکروارگانیسم‌ها را محافظت می‌کند: خون یا باقیمانده‌های بافتی که روی ابزارهای کامل تمیز نشده اند به عنوان پوششی برای میکروارگانیسم‌ها در طول فرآیند استریلیزاسیون عمل می‌کنند.

4- تعداد شکاف‌ها و ریزشکاف‌های روی یک ابزار: این شکاف ها ممکن است پناهگاه میکروارگانیسم‌ها باشند. میکروارگانیسم‌ها در خط و خش‌ها، شکاف‌ها و ریزشکاف‌ها مانند دندانه‌های ریز مته‌ها جمع‌می‌شوند و محافظت می‌شوند.

در نهایت، بدون تمیزکاری کامل که باعث برداشتن هرگونه ماده آلی باقیمانده روی ابزارها که می‌تواند میکروارگانیسم‌ها را در طول فرآیند استریلیزاسیون محافظت کند، حتی با زمان‌های استریلیزاسیون بیشتر، این فرایند نمی‌تواند تضمین شود.

روشهای استرلیزاسیون حرارتی

روش استریل با حرارت به دو بخش عمده تقسیم می شود. فشار بالای بخار اشباع شده با استفاده از اتوکلاو، یا حرارت خشک با استفاده از اجاق.

این دو روش رایج ترین و در دسترس ترین روش های مورد استفاده برای استریل هستند.

استریلیزاسیون با بخار فشار بالا: یک روش موثر برای استریلیزاسیون است، اما دشوارترین روش برای انجام صحیح آن است. به طور کلی، این روش برای استریلیزاسیون ابزارها و سایر اجسام استفاده شده در مراکز بهداشتی-درمانی انتخاب می‌شود. در مناطقی که حتی تامین برق مشکل است، ابزارها می‌توانند در یک محفظه بخار غیرالکتریکی با استفاده از نفت سفید یا سوخت دیگر به عنوان منبع حرارتی استریل شوند.

استریلیزاسیون با حرارت خشک: این روش در مناطق مرطوب مفید است، اما به تامین مداوم برق نیاز دارد که در مناطق دورافتاده (روستایی) به ندرت عملی است. علاوه بر این، استریلیزاسیون با حرارت خشک که نیازمند استفاده از دماهای بالاتر است، فقط برای اشیاء شیشه‌ای یا فلزی قابل استفاده است و ممکن است مواد دیگر مانند پلاستیک ها را ذوب کند.

شرایط استاندارد برای استریلیزاسیون حرارتی

استریلیزاسیون با بخار (گرانشی): دما باید 121 درجه سانتیگراد (250 درجه فارنهایت) باشد؛ فشار باید 106 کیلوپاسکال (15 پوند در اینچ مربع) باشد؛ 20 دقیقه برای اشیاء بدون پوشش؛ 30 دقیقه برای اشیاء با پوشش. یا در دمای بالاتری به مقدار 132 درجه سانتیگراد (270 درجه فارنهایت)، فشار باید 30 پوند در اینچ مربع باشد؛ 15 دقیقه برای اشیاء با پوشش.

قبل از خروج اقلام از محفظه استریل(چمبر استریل)، اجازه دهید تمام اقلام خشک شوند.

توجه: تنظیمات فشار (کیلوپاسکال یا پوند در اینچ مربع) ممکن است بسته به استریلیزر استفاده شده کمی متفاوت باشد.

حرارت خشک

170 درجه سانتیگراد (340 درجه فارنهایت) به مدت 1 ساعت (زمان کلی دوره – قرار دادن ابزارها در فر، گرم کردن به دمای 170 درجه سانتیگراد، زمان 1 ساعت و سپس خنک شدن – از 2 تا 2.5 ساعت است)، یا

درجه سانتیگراد (320 درجه فارنهایت) به مدت 2 ساعت (زمان کلی دوره از 3 تا 3.5 ساعت است)

به خاطر داشته باشید

زمان تماس فقط پس از رسیدن محفظه به دمای مورد نظر آغاز می‌شود.

محفظه استریل را بیش از حد بارگذاری نکنید. (حداقل 7.5 سانتیمتر [3 اینچ] فاصله بین اجسام و دیواره‌های محفظه استریل را رعایت کنید.) بارگذاری بیش از حد ،تبادل حرارت را تغییر می‌دهد و زمان مورد نیاز برای استریل کردن را افزایش می‌دهد.

ابزارها و سایر اقلام استریل باید بلافاصله و فوری استفاده شوند مگر اینکه:

قبل از استریلیزاسیون در یک لایه دوبل از موسلین، کاغذ یا سایر مواد مناسب بسته شده باشند نظیر V-Pack؛ یا می‌توانند در یک کانتینر خشک و استریل با درپوشی محکم نگهداری شوند. امروزه توصیه می شود که تجهیزات پزشکی استریل در بسته بندی هایی مناسب که شامل یک رویه از کاغذ مخصوص و رویه دیگر از یک فیلم نایلونی است نگهداری شوند.

ماده‌ای که برای بسته‌بندی ابزارها و سایر اقلام استفاده می‌شود باید به اندازه کافی تخلخل داشته باشد تا بخار را عبور دهد، اما به اندازه کافی محکم پیچیده شده باشند تا در برابر ذرات گرد و غبار و میکروارگانیسم‌ها محافظت شوند. لفاف های استریل بسته‌بندی شده باید تا زمانی که یک رویداد باعث آلوده شدن بسته یا کانتینر شود، استریل باقی بمانند. یک رویداد می‌تواند شکاف یا ناحیه‌ای ساییده در بسته‌بندی ، خیس شدن بسته یا هر چیز دیگری که به میکروارگانیسم‌ها اجازه ورود به بسته یا کانتینر را بدهد.

استریلیزاسیون حرارتی برای بیماری های پریونی

بیماری‌های پریونی، مانند بیماری کروتزفلت-یاکوب ، سی جی دی یک گروه از بیماری‌های تخریبی مغزی هستند که در سال‌های اخیر توجه فراوانی به آن‌ها شده است. این بیماری‌ها هم در حیوانات (سگ‌ها، گاوها و پستانداران) و هم در انسان‌ها رخ می‌دهند و پس از ظهور علائم سی جی دی به سرعت مرگبار می‌شوند. در انسان‌ها،  هنوز کمیاب است و شیوع آن در جمعیت عمومی کمتر از یک مورد در میلیون نفر است. سی جی دی  چالشی منحصر به فرد در پیشگیری از عفونت ایجاد می‌کند زیرا پریون‌ها، که عامل‌های عفونی حاوی پروتئین هستند، می‌توانند در فرآیندهای استریلیزاسیون با حرارت یا بخار فشار بالا که اغلب استفاده می‌شود، زنده بمانند. علاوه بر این، ضدعفونی کننده‌های شیمیایی، از جمله مواد ضدعفونی کننده مانند گلوتارآلدهید و فرمالدهید، قدرت کافی برای از بین بردن قابلیت عفونی پریون روی ابزارها و اقلام آلوده ندارند. بنابراین، ابزارهای جراحی و دستگاه‌های حیاتی دیگری که با بافت های خطرناک انسان (به عنوان مثال بافت مغز، نخاعی و چشم) بیماران مبتلا به سی جی دی آلوده شده‌اند، نیاز به روش‌های خاصی برای پردازش و تمیز کردن دارند.

توصیه‌ها برای مراقبت از بیماران مبتلا به سی جی دی، و همچنین برخورد و پردازش ابزارها و دستگاه‌های آلوده شده، شامل موارد زیر است:

بدلیل خطر انتقال پریون‌ها از بیماران یا اقلام غیرحیاتی (مانند ظروف یا پانسمان) به کادر درمانی ، تنها اقدامات پیشگیرانه استاندارد برای بیماران مبتلا به سی جی دی لازم است.

در طی جراحی، تعداد کمی از ابزارها را روی زمینه عملیاتی گذاشته و نگهداری کنید و دقت کنید که کدام ابزارها استفاده شده‌اند. این کار باعث کاهش تعداد ابزارهایی می شوند که نیاز به روش‌های خاص برای پردازش و استریل را دارند.

پس از جراحی:

از لمس ابزارهای آلوده خودداری کنید.

اقلام قابل دور انداختن و تجهیزات حفاظت شخصی که توسط تیم جراحی استفاده شده‌اند، باید در یک کیسه پلاستیکی قرار داده شده و سوزانده شوند.

پس از جراحی، موارد غیر بحرانی مانند میز عمل، پایه مایو و سایر سطوح محیطی را می توان با پاک کردن با یک پارچه آغشته به محلول کلر 0.5 درصد پاکسازی کرد.

ابزارها و دستگاه‌های مقاوم در برابر حرارت باید ابتدا با قرار دادن آن‌ها در یک استریلایزر تخلیه گرانروی در دمای 121 درجه سلسیوس (250 درجه فارنهایت) به مدت 1 ساعت یا در یک استریلایزر پیش‌وکیوم در دمای 134 درجه سلسیوس (275 درجه فارنهایت) به مدت 18 دقیقه، تمیز شوند.

پس از تمیز شدن، ابزارها را با استفاده از فرآیندهای توصیه شده تمیز و استریل کنید.

به عنوان گزینه دیگر، پس از جراحی، ابزارها و سایر دستگاه‌های آلوده را به مدت 1 ساعت در محلول سدیم هیدروکسید قرار  دهید، سپس آن‌ها را تمیز کرده و با استفاده از فرآیندهای توصیه شده استریل کنید.

اصول کلی استریلیزاسیون با بخار

بخار آب به دو دلیل یک استریل کننده موثر است:

اولاً، بخار آب اشباع شده حاملی بسیار موثر از انرژی حرارتی است. بخار چندین برابر موثرتر از هوای گرم (خشک) در انتقال انرژی به یک شیء است. در یک آشپزخانه، سیب زمینی‌ها را می‌توان در چند دقیقه در یک قابلمه بخارپز پخت کرد، در حالی که پخت آن‌ها در یک فر هوای گرم ممکن است یک ساعت یا بیشتر طول بکشد، با اینکه فر در دمای بسیار بالاتری کار می‌کند. بخار آب، به ویژه تحت فشار، به سرعت انرژی حرارتی را به سیب زمینی‌ها منتقل می‌کند، در حالی که هوای گرم به این کار به طور بسیار آهسته می‌پردازد.

دوماً، بخار آب یک استریل کننده موثر است زیرا هر لایه خارجی مقاوم و محافظی از میکروارگانیسم‌ها توسط بخار آب نرم می‌شود، که این امر اجازه پخت (مشابه پختن سفیده تخم مرغ) بخش‌های حساس داخلی میکروارگانیسم را می‌دهد. با این حال، برخی از انواع آلوده‌کننده‌ها، به ویژه مواد چرب یا روغنی، می‌توانند میکروارگانیسم‌ها را در برابر اثرات بخار آب محافظت کنند، که این امر مانع فرآیند استریل‌ می‌شود. این مسئله اهمیت تمیزکردن دقیق اشیاء قبل از استریل‌ را دو چندان می‌کند.

الزامات استریلیزاسیون با بخار

استریل با بخار آب نیازمند 4 شرط است:

1. تماس مناسب،
2. دمای کافی،
3. زمان صحیح 
4. رطوبت کافی

اگرچه همه این شرایط برای انجام استریل ضروری هستند، اما عدم تماس کافی با بخار یا عدم دستیابی به دمای مناسب بیشترین علل شکست استریل در کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها هستند. تمام چهار شرط، به ترتیب اهمیت خود، در تضمین استریل کامل با بخار آب، مورد بحث قرار گرفته‌اند.

مزایا استریلیزاسیون با بخار

1.متداول ترین و موثرترین روش استریلیزاسیون

2.زمان چرخه استریلیزاسیون کوتاهتر از حرارت خشک یا مواد شیمیایی ضدعفونی کننده است

معایب استریلیزاسیون با بخار

1. نیاز به منبع حرارتی مداوم (سوخت چوب، نفت سفید یا برق) تا آن را در شرایط کار نگه دارد.
2. به تجهیزات (استریل کننده بخار) نیاز دارد که باید به طور ماهرانه نگهداری شود
3. به رعایت دقیق تنظیمات زمان، دما و فشار نیاز دارد.
4. استریل کردن به گونه ای که بسته های داخل محفظه استریل(اتوکلاو) خشک شوند، مشکل است.
5. چرخه های مکرر استریلیزاسیون می تواند باعث ایجاد حفره و کدر شدن لبه های ابزار مثل برش قیچی شود
6. اقلام پلاستیکی نمی توانند دمای بالا را تحمل کنند.

دستورالعمل ها (استریل با بخار)

مرحله ۱: ابزارها و سایر اقلامی که قرار است استریل شوند، باید تمیز شده و از آلودگی‌ها پاک شده و خشک شوند.

مرحله ۲: تمام ابزارهای مشترک باید در حالت باز یا قفل نشده قرار گیرند، در حالی که ابزارهایی که از بیش از یک قسمت یا قطعات لغزنده تشکیل شده‌اند باید جدا شوند.

مرحله ۳: ابزارها نباید به وسیله بندهای لاستیکی یا هر ابزار دیگری که تماس بخار را با تمام سطوح جلوگیری کند، به صورت محکم با هم متصل شوند.

مرحله ۴: بسته‌ها را در محفظه ای طراحی کنید تا جریان آزاد و نفوذ بخار به تمام سطوح فراهم شود.

مرحله ۵: هنگام استفاده از استریل کننده بخار(اتوکلاو)، بهتر است ابزارها یا سایر اقلام تمیز را با دو لایه پارچه موسلین یا کاغذ مخصوص بسته کنید. (ابزارهای بدون بسته باید بلافاصله پس از خارج شدن از استریلایزر استفاده شوند.)

مرحله ۶: برای استریل کردن، در دمای ۱۲۱ درجه سلسیوس (۲۵۰ درجه فارنهایت)، برای بسته‌های پوشیده ۳۰ دقیقه و برای اقلام بدون بسته ۲۰ دقیقه، زمان را با ساعت تعیین کنید.

مرحله ۷: منتظر شوید تا به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه (یا تا زمانی که فشارسنج به صفر برسد) استریلایزر به اندازه کافی خنک شود. سپس درب را باز کرده و به بخار اجازه دهید بیرون بزند. قبل از برداشتن بسته‌های ابزار، اجازه دهید کاملاً خشک شوند که ممکن است تا ۳۰ دقیقه طول بکشد. (بسته‌های مرطوب مانند قطره های آب عمل می‌کنند و باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها را از محیط جذب می‌کنند.) بسته‌های ابزار بافته شده، اگر هنگام خروج از محفظه استریلایزر بخار قطرات آب یا رطوبت قابل مشاهده‌ای بوجود آید، غیرقابل قبول تلقی می‌شوند.

مرحله ۸: برای جلوگیری از تشکیل شبنم، هنگام برداشتن بسته‌ها از محفظه، سینی‌ها و بسته‌های استریل را روی یک سطح پوشیده شده با کاغذ یا پارچه قرار دهید.

مرحله ۹: پس از استریل کردن، اقلامی که با پارچه یا کاغذمخصوص بسته بندی شده‌اند، تا زمانی که بسته تمیز، خشک (بدون لکه‌های آب) و سالم باقی بماند، استریل در نظر گرفته می‌شوند. اقلام بدون لفاف باید بلافاصله استفاده شوند.

بهتر است یک گزارش استریلایزر بخار را نگه دارید و زمان را یادداشت برداری کنید:

1.شروع گرم شدن

2.دما و فشار صحیح

3.کاهش دما

4.خاموش کردن دستگاه

نگهداری گزارش می‌تواند کمک کند تا به اطمینان از رعایت زمان مورد نیاز اطمینان حاصل شود، حتی زمانی که چندین کارگر جدید یا عجول مسئول نظارت بر استریلایزر باشند.

استریل توسط حرارت خشک

زمانی که حرارت خشک در دسترس باشد، یک روش عملی برای استریل کردن سوزن‌ها و سایر ابزارها است. یک فر(Oven) همرفت گرما با محفظه ایزوله استیل ضد زنگ و قفسه‌های تخته‌ای سوراخ دار که اجازه گردش هوای گرم را می‌دهد، توصیه می‌شود، اما استریل کردن با حرارت خشک می‌تواند با استفاده از یک فر ساده انجام شود، تا زمانی که یک ترمومتر برای تأیید دما در داخل فر استفاده شود.

اثربخشی حرارت خشک

استریل کردن با حرارت خشک توسط منبع حرارتی (گرما) انجام می‌شود. در ابتدا، حرارت توسط سطح خارجی اقلام جذب می‌شود و سپس به لایه بعدی منتقل می‌شود. در نهایت، تمام اجسام به دمای مورد نیاز برای استریل شدن می‌رسند. مرگ انگل‌ها در حرارت خشک به وسیله فرآیندی از نابودی آهسته پروتئین اتفاق می‌افتد. استریل کردن با حرارت خشک طولانی‌تر از استریل کردن با بخار است، زیرا رطوبت در فرآیند استریل کردن با بخار به طور قابل توجهی سرعت نفوذ حرارت را افزایش می‌دهد و زمان لازم برای کشتن انگل‌ها را کاهش می‌دهد.

مزایا حرارت خشک

1.این روش یک روش مؤثر است، زیرا حرارت خشک به وسیله انتقال گرما به تمام سطوح ابزارها می‌رسد، حتی برای ابزارهایی که قابل جدا شدن نیستند.

2.محافظت کننده از تیغه‌ها و ابزارهایی با لبه تیز برش (کمترین مشکلات مربوط به کند شدن لبه تیز برش)

3.بدون باقی‌مانده شیمیایی

4.مشکلات بسته‌های خیس در آب و هوای مرطوب را برطرف می‌کند

معایب حرارت خشک

اقلام پلاستیکی و لاستیکی قابل استریل کردن با حرارت خشک نیستند زیرا دماهای استفاده شده (۱۶۰-۱۷۰ درجه سلسیوس) برای این مواد بسیار بالا است.

2.حرارت خشک به طور آهسته و نامنظم در مواد نفوذ می‌کند

نیاز به فر و منبع مداوم برق دارد

دستورالعمل ها استریل توسط حرارت خشک

فر با حرارت خشک(Oven)

برای اطمینان از عملکرد صحیح، به دستورالعمل‌های خاصی که توسط سازنده فر(Oven) ارائه شده است مراجعه کنید.

مرحله ۱: تمام ابزارها و اقلام دیگری که قرار است استریل شوند را تمیز و ضدعفونی کرده و سپس آنها را خشک کنید.

مرحله ۲: در صورت تمایل، ابزارها را در فویل آلومینیوم بپیچید یا در یک ظرف فلزی با درب بسته و محکم قرار دهید. بسته‌بندی کمک می‌کند تا قبل از استفاده، از در معرض قرار گرفتن مجدد عوامل آلودگی، جلوگیری شود. سوزن‌های هیپودرمیک یا ابریشمی باید در لوله‌های شیشه‌ای با سرپوش پنبه‌ای قرار داده شوند.

مرحله ۳: ابزارهای تکه‌بندی نشده را در ظروف فلزی یا روی سینی‌ها درون فر قرار داده و به دمای مورد نظر برسانید.

مرحله ۴: پس از رسیدن به دمای مورد نظر، شروع به شمارش زمان کنید. نسبت‌های زمان/دما زیر توصیه می‌شوند

۱۷۰ درجه سلسیوس (۳۴۰ درجه فارنهایت) ۶۰ دقیقه

۱۶۰درجه سلسیوس (۳۲۰ درجه فارنهایت) ۱۲۰ دقیقه

۱۵۰درجه سلسیوس (۳۰۰ درجه فارنهایت) ۱۵۰ دقیقه

۱۴۰درجه سلسیوس (۲۸۵ درجه فارنهایت) ۱۸۰ دقیقه

۱۲۱درجه سلسیوس (۲۵۰ درجه فارنهایت) در طول شب

بسته به دمای انتخاب شده، زمان کلی (قبل از گرم‌شدن، زمان استریل کردن و خنک شدن) از حدود ۲.۵ ساعت در دمای ۱۷۰ درجه سلسیوس تا بیش از ۸ ساعت در دمای ۱۲۱ درجه سلسیوس متغیر خواهد بود.

مرحله ۵: پس از خنک شدن، بسته‌ها ویا ظروف فلزی را بردارید و نگهداری کنید. اقلام تکه‌بندی نشده باید با کمک ابزارهای استریل برداشته شده و فوراً استفاده شوند یا در یک ظرف استریل با درب محکم قرار داده شوند.

استریل به روش شیمیایی

یک روش جایگزین برای استریل با بخار فشار بالا یا حرارت خشک، استریل به روش شیمیایی است (که معمولاً با نام “استریل سرد” شناخته می‌شود). اگر اشیاء نیاز به استریل داشته باشند، اما استفاده از بخار فشار بالا یا استریل با حرارت خشک محدودیتی برای استریل این اشیاء ایجاد کند (یا عملکرد نداشته باشد)، می‌توان آنها را به صورت شیمیایی استریل کرد. برخی از مواد ضدعفونی کننده با سطح گسترده پس از تماس طولانی (10 تا 24 ساعت) می‌توانند اسپورهای داخلی را نابود کنند. برخی از مواد ضدعفونی کننده معمول که می‌توان برای استریل شیمیایی استفاده کرد، شامل گلوتارآلدئید و فرمالدهید است. استریل با خیساندن در محلول گلوتارآلدئید 2-4% حداقل 10 ساعت یا حداقل 24 ساعت در فرمالدهید 8% انجام می‌شود. گلوتارآلدئید‌ها مانند سیدکس، اغلب در دسترس نیستند و بسیار گران قیمت هستند، اما تنها استریل کننده عملی برای برخی از ابزارها مانند لاپاروسکوپ‌ها که نمی‌توان آن‌ها را با بابخار گرم استریل کرد، هستند. هم گلوتارآلدئید و هم فرمالدهید نیاز به رفتار ویژه دارند و بر روی ابزارهای تیمار شده یک روکش به جا می‌گذارند؛ بنابراین، شستشو با آب استریل ضروری است. همچنین، اگر روکش باقی بماند، این روکش ممکن است با بخش‌های لغزنده لاپاروسکوپ تداخل ایجاد کند و لنز را تار کند.

اگرچه فرمالدهید ارزان‌تر از گلوتارآلدئید است، اما بر روی پوست، چشم و مجاری تنفس اثرگذار و تحریک‌کننده است و به عنوان یک کارسینوژن بالقوه دسته‌بندی می‌شود. در هنگام استفاده از هر دو گلوتارآلدئید و فرمالدهید، دستکش بپوشید تا از تماس با پوست جلوگیری شود، عینک محافظ را برای محافظت در برابر پراکندگی قطرات استفاده کنید. زمان تماس را محدود کنید و این دو ماده را فقط در محیطی با ورودی هوای مناسب استفاده کنید.

پس از استریل شیمیایی اشیاء ، باید در یک ظرف استریل پوشیده حمل و نگهداری شوند. (جدول 12-1 راهنمایی‌هایی در مورد تهیه و استفاده از محلول‌های گلوتارآلدئید و فرمالدهید ارائه می‌دهد.)

مزایا استریل به روش شیمیایی

1.محلول‌های گلوتارآلدئید و فرمالدهید به راحتی توسط مواد آلی غیرفعال نمی‌شوند.

2.هر دو ماده یاد شده می‌توانند برای اشیائی که استریل با حرارت را تحمل نمی‌کنند مانند لاپاروسکوپ‌ها استفاده شوند

3.محلول‌های فرمالدهید می‌توانند تا 14 روز استفاده شوند (اگر رنگ آنها مات شد، به زودی تعویض کنید)؛ برخی از گلوتارآلدئیدها می‌توانند تا 28 روز استفاده شوند. (دستورالعمل‌های تولیدکنندگان را بررسی و مشاهده کنید.پیوست اف)

معایب استریل به روش شیمیایی

1. گلوتارآلدئید و فرمالدهید مواد شیمیایی هستند که پوست را تحریک و حساسیت ایجاد می‌کنند؛ بنابراین، تمام تجهیزاتی که در هر دو محلول خیسانده شده‌اند، باید پس از خیساندن به طور کامل با آب استریل شسته شوند.
2. به دلیل اینکه گلوتارآلدئید‌ها در دمای اتاق بهتر عمل می‌کنند، استریل شیمیایی در محیط‌های سرد (دماهای کمتر از 20 درجه سانتیگراد / 68 درجه فارنهایت) حتی با خیساندن طولانی مدت نمی‌تواند اثربخشی بالایی داشته باشد.
3. گلوتارآلدئیدها گران قیمت هستند.
4. بخارهای فرمالدهید (که به عنوان یک کارسینوژن بالقوه دسته‌بندی می‌شود) و درجه کمتری گلوتارآلدئید، تحریک‌کننده برای پوست، چشم و مجاری تنفس هستند.
5. دستکش و عینک محافظ بپوشید، زمان تماس را محدود کنید و هر دو ماده را فقط در محیط‌های با گردش هوای مناسب استفاده کنید.
6. فرمالدئید را نمی توان با کلر یا آب کلردار مخلوط کرد زیرا گاز خطرناک (بیس کلرومتیل اتر) تولید می شود.

دستورالعمل ها (استریل شیمیایی)

مرحله ۱: ابتدا ابزارها و سایر اقلام مورد نیاز برای استریل را تمیز کرده و آن‌ها را خشک کنید

مرحله ۲: اقلام را به طور کامل در یک ظرف تمیز پر از محلول شیمیایی فرو کنید و درب ظرف را ببندید

مرحله ۳: به اقلام اجازه دهید که خیس بخورند

۱۰ ساعت در گلوتارآلدئید (دستورالعمل‌ و یا ر اهنمای کاربری برخی تجهیزات متفاوت می باشد) یا

حداقل ۲۴ ساعت در فرمالدهید ۸ درصد

مرحله ۴: اشیاء را با کمک یک چنگال استریل از محلول خارج کنید؛ سطوح را سه بار با آب استریل شستشو داده و خشک کنید

مرحله ۵ : اشیاء را در یک ظرف استریل با درب مناسب اگر بلافاصله استفاده نمیشود نگهداری کنید.

 نظارت بر رویه های استریل

روش های استریل را می توان به طور معمول با استفاده از شاخص های بیولوژیکی، شیمیایی و مکانیکی احراز کرد. در ادامه به بررسی این شاخص ها می پردازیم:

شاخص های(اندیکاتور) بیولوژیک

نظارت بر فرایند استریل با استفاده از شاخص‌های زیستی(بیولوژیک) قابل اعتماد در فواصل زمانی منظم به شدت توصیه می‌شود. اندازه‌ گیری‌ها باید با استفاده از شاخص زیستی صورت گیرد تا مقاومت تأیید شده اسپورها را در جمعیتی مشخص معین کند. انواع شاخص زیستی و فواصل زمانی حداقل توصیه شده عبارتند از:

: Bacillus stearothermophilus استریل با بخار- در صورت نیاز و به صورت هفتگی

: Bacillus subtilis استریل با حرارت خشک- در صورت نیاز و به صورت هفتگی

شاخص های(اندیکاتور) شیمیایی

شاخص‌های شیمیایی شامل نوار یا برچسب نشانگر هستند که زمان، دما و فشار برای استریل با بخار و زمان و دما برای استریل با حرارت خشک را نظارت می‌کنند. این شاخص‌ها باید در داخل و خارج از هر بسته یا ظرف استفاده شوند.

اندیکاتورهای خارجی برای این استفاده می‌شوند که اشیاء در شرایط صحیح فرایند استریل قرار گرفته اند و بسته های به طور صحیح استریل شده باشد. شاخص‌های(اندیکاتورهای) داخلی در داخل یک بسته یا ظرف درست در ناحیه ای که سخت‌ترین نقطه برای عامل استریل (مثلاً وسط بسته لباس) است قرار می‌گیرند. این شاخص نشان می‌دهد که آیا اشیاء استریل شده‌اند یا خیر. به این حالت اصطلاحا Worst Case Scenario گفته می شود. یعنی سخت ترین و نامحتمل ترین حالت ممکن، مورد ارزیابی قرار میگیرد.

شاخص‌های شیمیایی، مانند “نوار حساس به حرارت” یا “شیشه‌های حاوی پلیت‌ها”یی که در دماهای خاصی طبق زمان مشخصی ذوب می‌شوند، تضمین نمی‌کنند که استریل انجام شده است. با این حال، آنها نشان می‌دهند که آیا مشکلات مکانیکی یا روشی در فرایند استریل رخ داده است یا نه.

شاخص های مکانیکی

شاخص‌های مکانیکی برای استریلایزرها یک رکورد قابل مشاهده از زمان، دما و فشار برای چرخه استریل ارائه می‌دهند. به طور معمول، این یک گزارش یا نموداری از استریلایزر است یا می‌تواند یک یادداشتی از زمان، دما و فشار توسط شخص مسئولی که آن روز فرایند استریل را انجام داده است،باشد.

انبار

تمام اشیاء استریل باید در یک منطقه و روشی نگهداری شوند که بسته‌ها یا ظروف از گرد و غبار، کثیفی، رطوبت، حیوانات و حشرات محافظت شوند. بهترین مکان برای این منطقه، در کنار یا متصل به جایی است که استریل انجام می‌شود، در یک منطقه مجزا و بسته ای که دسترسی محدود دارد و فقط برای نگهداری لوازم مراقبت از بیماران استفاده می‌شود. در مراکز کوچکتر، این منطقه ممکن است فقط یک اتاق در بخش تأمین مرکزی یا در واحد عملیاتی باشد.

1.منطقه انبار را تمیز، خشک، بدون گرد و غبار و پرز نگهدارید.

2.دما و رطوبت را (دمای تقریبی 24 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی کمتر از 70 درصد) در صورت امکان کنترل کنید

3.بسته‌ها و ظروف حاوی اشیاء استریل باید 20-25 سانتیمتر (8-10 اینچ) از زمین، 45-50 سانتیمتر (18-20 اینچ) از سقف و 15-20 سانتیمتر (6-8 اینچ) از یک دیوار بیرونی نگهداری شوند.

4.از جعبه‌های کارتنی برای نگهداری استفاده نکنید. جعبه‌های کارتنی گرد و غبار تولید می‌کنند و ممکن است حشرات را پنهان نگهدارند.

5.تاریخ و نوبت دسترسی به لوازم را طبق قانون انبارداری (FIFO)  نشان دهید. این فرایند به عنوان یک یادآور عمل می‌کند، اما استریلیته بسته‌ها را تضمین نمی‌کند.

6.لوازم استریل و بازدارنده سطح بالا را از این منطقه توزیع کنید

عمرمفید

عمر مفید یک وسیله استریل شده (یعنی مدت زمانی که می‌توان آن را استریل در نظر گرفت) پس از استریلیزاسیون، با نحوه برخورد و اتفاقاتی که برای آن وسیله می افتد، مربوط می شود. وسیله تا زمانی که چیزی باعث آلوده شدن بسته یا ظرف شود (مدت زمانی که از استریلیزاسیون گذشته است، عامل تعیین کننده نمی باشد) استریل می‌ماند. رویداد می‌تواند شکستگی یا روزنه ای که در بسته‌بندی وجود دارد باشد.

نکته: در صورتیکه از کاغذ و فیلم برای بسته بندی یک وسیله پزشکی استفاده می شود، تعیین عمر مفید استریل بر أساس استاندارد ISO11607 صورت می پذیرد.

بسته‌بندی یا ظروف می‌توانند آلوده شوند و زمانی که  آنها استریل شده‌اند مهم نیست. رخداد می‌تواند شکاف یا ناحیه‌ای پاره شده در پوشش، خیس یا مرطوب شدن بسته یا هر چیز دیگری باشد که باعث ورود میکروارگانیسم‌ها به بسته یا ظرف می‌شود. این رخدادها ممکن است در هر زمانی رخ دهند.

بنابراین عمر مفید استریل شدن بسته‌بندی بستگی به عوامل زیر دارد:

1.کیفیت پوشش یا ظرف

2.تعداد دفعاتی که بسته قبل از استفاده دستکاری می‌شود

3.تعداد افرادی که بسته را دستکاری کرده‌اند

4.اینکه لفافه در قفسه‌های باز یا بسته قرار دارد

5.شرایط محیط ذخیره‌سازی (مانند رطوبت و تمیزی)

6.استفاده از پوشش‌های گرد و خاک پلاستیکی و روش مهر و موم کردن آنها

بیشتر بسته‌بندی‌ها به علت دستکاری یا نگهداری نامناسب به صورت مستقیم آلوده می‌شوند. برای اطمینان از حفظ استریل بودن اجسام تا زمان استفاده از آنها، موارد زیر را در نطر بگیرید:

1.از رویدادهایی که می‌توانند بسته‌های استریل را آلوده کنند، جلوگیری کنید.

2.آنها را با قرار دادن در پوشش‌های پلاستیکی (کیسه‌ها) محافظت کنید.

قبل از استفاده از هر مورد استریل، به بسته نگاه کنید و مطمئن شوید که پوشش سالم است، نشکسته است  و تمیز و خشک است (بدون لکه آب)، در این صورت می‌توانید مطمئن شوید که استریل است، بدون توجه به زمانی که استریل شده است.

در برخی از مراکز مراقبت‌های بهداشتی که جایگزینی تجهیزات محدود است و پارچه مورد استفاده برای بسته‌بندی کیفیت پایینی دارد، زمان به عنوان یک عامل محدود‌کننده همچنین به عنوان یک محدوده ایمنی عمل می‌کند. اگر پوشش‌های پلاستیکی (کیسه‌ها) برای اجسام استریل شده در دسترس نباشند، می‌توان طول عمر قفسه را به یک مدت زمان مشخص (مانند 1 ماه) محدود کرد، تا زمانی که بسته خشک و سالم باقی بماند.

روش‌های دیگر استریل

استریل گازی

استفاده از گاز فرمالدهید برای کشتن میکروارگانیسم‌ها قبل از قرن بیستم عملیات مورد استفاده قرار می‌گرفت. یکی از اولین استفاده‌های گاز فرمالدهید، ضدعفونی کردن اتاق‌ها بود که این روش از آن زمان تاکنون ناکارآمد است. با این حال، وجود دستگاه‌های استریل بخار فرمالدهید با دمای پایین و خودکار که می‌توانند ابزارها و وسایل حساس به حرارت را استریل کنند، موثر است. همانطور که قبلاً گفته شد، به دلیل عوامل حساسیت زای بخارات فرمالدهید بر روی پوست، چشمان و مجاری تنفسی، استفاده از فرمالدهید به این شکل باید محدود شود.

در برخی کشورها،استفاده از گاز اتیلن اکسید برای استریل ابزارهای جراحی حساس به رطوبت، مانند وسایل پلاستیکی و ابزارهای حساس استفاده می‌شود. با این حال، استریل با استفاده از یک فرایند پیچیده‌تر (نیازمند زمان تماس 2 ساعته و دوره تهویه طولانی) و گران‌قیمت‌تر نسبت به استریل با بخار یا حرارت خشک است. همچنین، برای انجام این فرایند نیاز به تجهیزات پیشرفته و کارکنان ماهری است که برای استفاده ایمن آن آموزش دیده‌اند، که در بسیاری از کشورها عملی نیست.

از آنجایی که گاز اتیلن اکساید به میزان متوسط ​​سمی است لذا وقتی تنفس می‌شود، برخورد مکرر با آن ممکن است اثرات مضری در انسان‌ها ایجاد کند. علاوه بر این، اتیلن اکساید گازی تحریک کننده برای چشمان و باعث صدمه به پوست می شود. باقیمانده این گاز درون ابزارهای و یا بسته بندی یک وسیله پزشکی آسیب پوستی و واکنش‌های التهابی می شود. در نهایت اینکه اتیلن اکساید، یک محصول سمی است و به عنوان یک عامل سرطان زا بالقوه و همچنین یک عامل جهش زا(Motation) طبقه بندی می شود،که دفع آن دشوار است.

استریل با نور فرابنفش

نور فرابنفش برای بیش از 50 سال به منظور کمک به ضدعفونی هوا استفاده شده است. به عنوان مثال، این تابش می‌تواند انتقال عفونت‌های هوایی را در محیط‌های داخلی بسته که شرایط زندگی ضعیف است و افراد در آن متراکم هستند، متوقف کند. نور فرابنفش انرژی محدودی دارد و نمی‌تواند از طریق گرد و غبار، مخاط و آب نفوذ کند. بنابراین، با وجود ادعاهای تولیدکنندگان، نمی‌توان از آن برای ضدعفونی آب استفاده کرد. اگرچه در تئوری، نور فرابنفش شدید می‌تواند هم کشنده باکتری‌ و هم ویروس باشد.نور فرابنفش ضدعفونی محدودی دارد؛ این موضوع به این دلیل است که پرتوها تنها می‌توانند میکروارگانیسم‌هایی را که مستقیماً پرتوهای نورفرابنفش ضربه می‌بینند، بکشند. لازم به ذکر است که برای سطوحی که نمی‌توان به آن‌ها توسط پرتوهای دسترسی پیدا کرده (به عنوان مثال داخل لوله سوزن یا لاپاروسکوپ)، هیچ میکروارگانیسمی کشته نمی‌شود.

معایب دیگر نور فرابنفش عبارتند از:

1.نیاز به منبع قابل اعتماد برق

2.عدم اثربخشی در مناطق با رطوبت نسبی بالا

نیاز به تمیزکردن مکرر لامپ‌های نور فرابنفش
تماس با پرتوهای فرابنفش می‌تواند پوست و چشم‌ها را بسوزاند

در بیشتر موارد تابش نورفرابنفش نه روشی عملی و نه موثر است

ضدعفونی‌کننده‌های شیمیایی دیگر

اسید پاراستیک (پراکسی‌استیک اسید)

این اسید به سرعت در برابر تمام میکروارگانیسم‌ها موثر است و ماده آلی تاثیری بر فعالیت آن ندارد و به فراورده های ایمن تجزیه می‌شود. هنگام تجزیه، بسیار ناپایدار است و باید با یک استریل‌کننده خودکار استفاده شود

این ماده معمولابرای استریل انواع مختلف اندوسکوپ‌ها و سایر وسایل حساس به حرارت استفاده می‌شود.

پارافرمالدهید

این پلیمر جامد می‌تواند توسط حرارت خشک در یک فضای بسته بخارشده و اشیاء را استریل کند. این تکنیک که به “خوداستریلیزاسیون” معروف است، برای استریل اندوسکوپ ها و سایر وسایل حساس به حرارت مناسب است.

استریل با گاز پلاسما (مبتنی بر اکسید هیدروژن)

این روش قادر است تا در کمتر از 1 ساعت اجسام را استریل کند و پسماند ضایع و یا ناخوشایندی ندارد. با این حال، این روش به خوبی نفوذ نمی‌کند و نمی‌توان از آن بر روی کاغذ یا پارچه استفاده کرد. برای انجام استریل با گاز پلاسما نیاز به یک استریلایزر ویژه است.

کلام آخر