فهرست مطالب
نمای کلی اتاق تمیز
اتاق های تمیز عملاً در صنایعی استفاده می شود که ذرات ریز (Particle) می توانند بر روند تولید و کیفیت محصول تأثیر منفی بگذارند. اتاق های تمیز (کلین روم ها) از نظر اندازه و پیچیدگی متفاوت هستند و به طور گسترده در صنایعی مانند ساخت نیمه هادی ها، داروسازی، بیوتکنولوژی، تجهیزات پزشکی و علوم زیستی، و همچنین تولید فرآیندهای بسیار حساس رایج در هوافضا، اپتیک، صنایع نظامی و انرژی استفاده می شوند.
اتاق تمیز به هر فضای محدودی گفته می شود که در آن تمهیداتی برای کاهش آلودگی ذرات و کنترل سایر پارامترهای محیطی مانند دما، رطوبت و فشار در نظر گرفته شده است. یکی از مهمترین جزء کلیدی اتاق های تمیز، فیلتر هوای ذرات با راندمان بالا (HEPA- High Efficiency Particulate Air) است که برای به دام انداختن ذرات با اندازه ۰.۳ میکرون و بزرگتر استفاده می شود. تمام هوای تحویل داده شده به اتاق تمیز از فیلترهای HEPA عبور می کند و در برخی موارد که عملکرد تمیزی دقیقتری لازم است، از فیلترهوای ذرات با دقت بسیار بالا(ULPA – Ultra Low Particulate Air) استفاده می شود.
پرسنلی که برای کار در اتاق های تمیز انتخاب می شوند، تحت آموزش های گسترده ای در زمینه کنترل آلودگی، قرار می گیرند. آنها از طریق ایرلاک، دوش هوا(air shower) و/یا با پوشیدن لباس های مخصوص، وارد اتاق تمیز می شوند و از آن خارج می شوند. پرسنل باید لباس های مخصوصی بپوشند که برای به دام انداختن آلاینده هایی که به طور طبیعی توسط پوست و بدن تولید می شوند طراحی شده است.
اتاق های تمیز بر اساس میزان تمیزی هوا طبقه بندی می شوند. در استاندارد فدرال ایالات متحده آمریکا به شماره ۲۰۹ (به بندهای A تا D مراجعه کنید) ، تعداد ذرات مساوی و بزرگتر از ۰.۵ میکرومتر در یک فوت مکعب هوا اندازه گیری می شود و از این تعداد برای طبقه بندی اتاق تمیز استفاده می شود(۰.۵ Micron particle per ft3) . این نامگذاری متریک در جدیدترین نسخه استاندارد ۲۰۹E نیز پذیرفته شده است. استاندارد فدرال ۲۰۹E در آمریکا و بسیاری از کشورهای دیگر استفاده می شود. استاندارد جدیدتر TC 209 از سازمان بین المللی استاندارد(سازمان ISO) می باشد. این استاندارد با نام ISO14644 شناخته می شود. هر دو استاندارد یک اتاق تمیز را بر اساس تعداد ذرات موجود در هوای طبقه بندی می کنند. استانداردهای طبقه‌بندی اتاق تمیز FS 209E و ISO 14644-1 به اندازه‌گیری‌ها و محاسبات ویژه ذرات برای طبقه‌بندی سطوح تمیزی اتاق تمیز یا منطقه تمیز نیاز دارند. در انگلستان، استاندارد بریتانیایی BS5295 برای طبقه بندی اتاق های تمیز استفاده می شود. این استاندارد قرار است توسط BS EN ISO 14644-1 جایگزین شود.
اتاق های تمیز بر اساس تعداد و اندازه ذرات مجاز در حجم هوا طبقه بندی می شوند. اصطلاحات متداولی در تجهیزات پزشکی و یا داروسازی ها مانند “کلاس ۱۰۰” یا “کلاس ۱۰۰۰” درواقع به کلاس اتاق تمیز بر اساس FED_STD-209E اشاره می کنند و تعداد ذرات با اندازه ۰.۵ میکرومتر یا بزرگتر در هر فوت مکعب هوا را نشان می دهند. این استاندارد همچنین امکان درونیابی را فراهم می کند، بنابراین می توان به عنوان مثال “کلاس ۲۰۰۰” را نیز توصیف کرد.
اعداد کوچک به استانداردهای ISO 14644-1 اشاره دارند که لگاریتم اعشاری تعداد ذرات ۰.۱ میکرومتر یا بیشتر در هر متر مکعب هوا را مشخص می کند. بنابراین، برای مثال، اتاق تمیز ISO کلاس ۵ حداکثر ۱۰۵ = ۱۰۰۰۰۰ ذره در متر مکعب دارد.
هر دواستاندارد FS 209E و ISO 14644-1 روابط log-log بین اندازه ذرات و غلظت ذرات را فرض می کنند. به همین دلیل، چیزی به نام غلظت ذرات صفر وجود ندارد. هوای معمولی اتاق تقریباً کلاس ۱.۰۰۰.۰۰۰ یا ISO 9 است.
ISO 14644-1 Cleanroom Standards
اتاق های تمیز – کلین روم با کلاس A، B، C و D برای تولید تجهیزات پزشکی و دارویی
اتاق های تمیز آلودگی را به طور کامل از بین نمی برند. در عوض، آنها فضا را تا حد بسیار مناسبی جهت تولید ایمن فراهم می کنند. در مواردی که احتمال دارد عملیات انجام شده بر روی تجهیز پزشکی و یا محصول دارویی باعث ایجاد نقص در محصول نهایی شود، درجه تمیزی بالاتری برای جلوگیری از آلودگی و تاثیر آن بر محصول لازم است.
برخی از فعالیتها، مانند تولید داروهای غیر استریل، معمولا به اتاق تمیز نیاز ندارند یا از اتاق تمیز با کلاس بالاتری استفاده میکنند، در حالی که داروهای استریل و تجهیزات پزشکی مصرفی لزوماً نیاز به کلین روم با گرید مناسب دارند. کلاس بندی و طبقه بندی اتاق تمیز بر اساس محیطی که باید در آن داروهای استریل و محصولات بیولوژیکی تولید شود، تعریف می شوند.
طبق الزامات GMP، اتاق های تمیز جهت تولید محصولات دارویی و تجهیزات پزشکی را می توان به ۴ کلاس تقسیم کرد: کلاس A، B، C و D.
Grade D | Grade C | Grade B | Grade A |
|---|---|---|---|
این کلین روم معمولا معادل اتاق تمیز ISO8 می باشد.
برای تولید تجهیزات پزشکی با کلاس خطر پایین نظیر البسه پزشکی استریل، فضای های ترددکنترل شده دارویی استفاده می شود.
| این کلین روم معمولا معادل اتاق تمیز ISO7 می باشد.
نیاز به یک سیستم مانیتورینگ ذرات معلق در هوا بر اساس میزان ریسک محصول تعیین می شود.
معمولا برای ایمپلنت های ارتوپدی و داروهای بسیار کم ریسک استفاده می شود.
برای برخی اتاق توزین محصولات دارویی الزامی است.
فضای بیرونی خطوط پر ریسک(Hazard) ، ژن تراپی، سل تراپی و محلول های تزریقی با گرید C می باشد.
| در کلین روم با کلاس B ، استفاده از سینک و راه فاضلاب ممنوع است.
این کلین روم معادل اتاق تمیز ISO6 می باشد.
یک سیستم مانیتورینگ ذرات معلق در هوا بهمراه آلارم برای این نوع کلین روم الزامی است.
فضای محاطی(بیرونی) این نوع کلین روم باید C باشد.
برای تولید محصولات آسپتیک و خطوط پرکنی( Filling) میتواند استفاده شود.
معتبر سازی و صحه گذاری اینگونه اتاق های تمیز با حساسیت بالاتری انجام می شود و پاس شدن کلیه تست های مندرج در ISO14644 الزامی می باشد.
تست های تخصصی جهت آماده بودن خط تولید و عدم آلودگی آن نیاز است.
| در این کلین روم استفاده از سینک و راه فاضلاب ممنوع است.
برای تولید تجهیزات پزشکی و دارویی پر ریسک استفاده می شود(مانند استنت قلب، تجهیزات پزشکی در تماس با جریان خون، خطوط نهایی پرکنی دارو،آمپولهای حساس، سل تراپی، ژن تراپی)
هودهای لامینار که در اتاق تمیز با کلاس B قرار گیرند، می توانند فضای تمیز با کلاس A را فراهم سازند.
این کلین روم معادل اتاق تمیز ISO5 می باشد.
معتبر سازی و صحه گذاری اینگونه اتاق های تمیز با حساسیت بالاتری انجام می شود و پاس شدن کلیه تست های مندرج در ISO14644 الزامی می باشد.
تست های تخصصی جهت آماده بودن خط تولید و عدم آلودگی آن نیاز است.
|
برای آشنایی با نحوه صحه گذاری و معتبر سازی اتاق های تمیز با کلاس A، B، C و D کلیک کنید
اتاق تمیز کلاس A - کلاس ۱۰۰
اتاق تمیز با کلاس A، معادل ISO 5 است، هم در حالت استراحت/غیر فعال(At Rest) و هم در حال فعال(In Operation). این بدان معناست که چه کارمندان مشغول به کار باشند و چه نباشند، تمیزی داخل اتاق تمیز باید در سطح A (ISO 5) باشد و سیستم های طراحی و تعبیه شده بتوانند این کلاس را حفظ نمایند.
برای آشنایی در باره اصول طراحی اتاق تمیز به مقاله زیر می توانید رجوع نمایید
سطح تمیزی مورد نیاز برای کلاس A با استفاده از یک laminar airflow hood (LAF) به دست می آید. اگر هوای اطراف حفظ شود و به عنوان کلاس B طبقه بندی شود، یک LAF می تواند به طبقه بندی تمیزی کلاس A برسد.
برای دستیابی به سطح تمیزی کلاس A، تعداد ذرات معلق در هوا کوچکتر از ۰.۵ میکرومتر نباید از ۳۵۲۰ عدد در هر متر مکعب تجاوز کند. معتبر سازی و صحه گذاری(Validation) اینگونه اتاق های تمیز با حساسیت بالاتری انجام می شود و پاس شدن کلیه تست های مندرج در ISO14644 الزامی می باشد.
طبقه بندی بر أساس سازمان ISO در دو حالت At Rest وIn Operation | حداکثر تعداد مجاز ذرات در حالت In operation particles ≥ ۰.۵ μm/m3 | حداکثر تعداد مجاز ذرات در حالت At rest particles ≥ ۰.۵ μm/m3 | کلاس کلین روم |
|---|---|---|---|
ISO 5/ ISO 5 | 3520 | 3520 | Grade A |
کلین روم کلاس A برای تجهیزات پزشکی و دارویی پر ریسک استفاده می شود؛ از جمله آنها به موارد زیر می توان اشاره کرد:
- استنت قلب
- تجهیزات پزشکی در تماس با جریان خون
- خطوط نهایی پرکنی دارو
- آمپولها
- سل تراپی (Cell Therapy)
- ژن تراپی (Gene Therapy)
- لیوفلایز نهایی
- مونتاژ آسپتیک تجهیزات پرکنی(Aseptic Filling and Accessories ASSEMBLY)
- ترکیب و اختلاط آسپتیک
- پر کردن محصولات استریل
اتاق تمیز کلاس B - کلاس ۱.۰۰۰
اتاق تمیز کلاس B، در حالت فعال(In Operation )، معادل یک کلین روم ISO 7 است، در حالی که در حالت غیر فعال(At Rest )، با یک اتاق تمیز ISO 5 مطابقت دارد. در حالت غیر فعال ، اتاق تمیز کلاسB حداکثر ۳۵۲۰ ذره (۰.۵ میکرومتر) در هر متر مکعب می تواند باشد. در حالت فعال ، تعداد ذرات مجاز معلق در هوا به ۳۵۲۰۰۰ (۰.۵ میکرومتر) برای هر متر مکعب هوا افزایش می یابد.
طبقه بندی بر أساس سازمان ISO در دو حالت At Rest وIn Operation | حداکثر تعداد مجاز ذرات در حالت In operation particles ≥ ۰.۵ μm/m3 | حداکثر تعداد مجاز ذرات در حالت At rest particles ≥ ۰.۵ μm/m3 | کلاس کلین روم |
|---|---|---|---|
ISO 5/ ISO 7 | 352000 | 3520 | Grade A |
سینک شستشو و راه فاضلاب در اتاق تمیز با کلاس A و B مجاز نیست. اتاق تمیز با کلاس B باید مجهز به سیستم مانیتورینگ ذرات معلق در هوا باشد که در صورت تجاوز از محدودیت‌ها، زنگ هشدار به صدا در آید.
اتاق تمیز با کلاس B در GMP برای آماده سازی و پر کردن آسپتیک استفاده می شود.
سایر فعالیت هایی که در کلین روم با کلاس B می توان استفاده کرد:
- پشتیبانی و فضای بیرونی برای کلین روم با کلاس A
- تولید محصولات آسپتیک و خطوط پرکنی( Filling)
- انجام Purification در فرآیندهای سلول درمانی
اتاق تمیز کلاس C - کلاس ۱۰.۰۰۰
اتاق های تمیز کلاس C برای انجام مراحل نسبتا سختگیرانه تولید محصولات پزشکی و دارویی استفاده می شود. معادل طبقه بندی ذرات معلق در هوا برای اتاق تمیز با کلاس C (در حالت At Rest و در حالت In Operation) به ترتیب ISO 7 و ISO 8 است.
در حالت غیر فعال ، تعداد ذرات مجاز در حالت غیر فعال(At Rest) برای هر متر مکعب ۳۵۲.۰۰۰ ذره است در حالی که تعداد ذرات در حالت فعال(In Operation) 3.520.000 است.
طبقه بندی بر أساس سازمان ISO در دو حالت At Rest وIn Operation | حداکثر تعداد مجاز ذرات در حالت In operation particles ≥ ۰.۵ μm/m3 | حداکثر تعداد مجاز ذرات در حالت At rest particles ≥ ۰.۵ μm/m3 | کلاس کلین روم |
|---|---|---|---|
ISO 7/ ISO 8 | 3520000 | 352000 | Grade C |
نظارت بر اتاق تمیز با کلاس C باید مطابق با اصول مدیریت ریسک کیفیت(مانند QMR و یا ISO14971)، از طریق یک روش سیستماتیک برای ارزیابی، کنترل، برقراری ارتباط و بررسی خطرات کیفیت یک تجهیز پزشکی و یا محصول دارویی در طول عمر آن اجرا شود.
نمونه هایی از فعالیت هایی که می تواند در اتاق تمیز با کلاس C انجام شود:
- پر کردن محصولات برای استریلیزاسیون نهایی (Filling for final sterilization)
- آماده سازی اجزا و بیشتر محصولات باید حداقل در اتاق تمیز کلاس D انجام شود. با این حال، برخی از محصولات با خطرات آلودگی میکروبی بالا یا غیرمعمول باید در اتاق تمیز با کلاس C تهیه شوند.
- تهیه محلول هایی که باید فیلتر شوند
- توزین
اتاق تمیز کلاس D – کلاس ۱۰۰.۰۰۰
برای اتاق تمیز با کلاس D، طبقه بندی ذرات معلق در هوا معادل یک اتاق تمیز ISO 8 در حالت غیر فعال(At Rest) است. در حالتی که کلین روم فعال(In Operation) باشد، طبقه بندی ذرات از پیش تعریف نشده است. دلیل این موضوع ماهیت فرآیندهایی است که در داخل اتاق تمیز اتفاق می افتد.
طبقه بندی بر أساس سازمان ISO در دو حالت At Rest وIn Operation | حداکثر تعداد مجاز ذرات در حالت In operation particles ≥ ۰.۵ μm/m3 | حداکثر تعداد مجاز ذرات در حالت At rest particles ≥ ۰.۵ μm/m3 | کلاس کلین روم |
|---|---|---|---|
ISO 8/ – not defined | Not defined (CNC) | 352000 | Grade D |
مانند اتاق تمیز کلاس C ، اتاق تمیز با کلاس D برای انجام مراحل عملیاتی که کم ریسک هستند و در تولید داروهای استریل استفاده می شود، بکار می رود.
بسته به اینکه اتاق تمیز چگونه طراحی شده است، اتاق تمیز با کلاس D می تواند یک منطقه پس زمینه(Back Ground) برای سایر اتاق های تمیز با کلاس بالاتر باشد. این منطقه کمترین تمیزی الزامات GMP برای تجهیزات پزشکی و دارویی است.
در اینجا لیستی از فعالیت هایی که می توانند در اتاق تمیز کلاس D انجام شوند آورده شده است:
- تمیز کردن تجهیزات
- جابجایی قطعات، تجهیزات و لوازم جانبی پس از شستشو
- مونتاژ اجزا، تجهیزات و لوازم جانبی تمیز شده قبل از استریل کردن
- مونتاژ ، بسته و استریل با استفاده از کانکتورهای آسپتیک
مطالب دیگر در خصوص اتاق تمیز
جهت مشاهده کلیک کنید
جهت مشاهده کلیک کنید
جهت مشاهده کلیک کنید
