اینترلاک کلین روم؛ راهنمای جامع طراحی، اجرا و استانداردها

در دنیای امروز که تولید محصولات دارویی، تجهیزات پزشکی و الکترونیکی نیازمند محیط های فوق العاده تمیز و کنترل شده است، کلین روم ها به یکی از ارکان اصلی فرآیندهای صنعتی تبدیل شده اند. اما تضمین پاکی در چنین محیط هایی، تنها با فیلترها و تهویه مناسب ممکن نیست؛ بلکه نیازمند کنترل دقیق ورود و خروج افراد و اشیاء نیز هست. در این میان، سیستم اینترلاک (Interlock) به عنوان یک فناوری کلیدی برای جلوگیری از آلودگی متقاطع و حفظ فشار مناسب بین فضاها، نقش حیاتی ایفا می کند. در این مقاله تخصصی، به صورت جامع و کاربردی به بررسی انواع سیستم های اینترلاک، اجزا، نحوه عملکرد، مزایا، استانداردها، چالش ها و نکات طراحی آن در کلین روم ها می پردازیم. اگر در حوزه طراحی یا بهره برداری از کلین روم فعال هستید، این راهنما می تواند برایتان منبعی قابل اتکا و حرفه ای باشد.

اینترلاک کلین روم چیست؟

سیستم اینترلاک (Interlock) در کلین روم به مجموعه ای از مکانیسم های کنترل شده گفته می شود که عملکرد باز و بسته شدن درها را به گونه ای هوشمندانه تنظیم می کند تا از ورود آلودگی، تغییر فشار، و تداخل جریان هوا جلوگیری شود. این سیستم تضمین می کند که در یک زمان فقط یک در باز باشد و درهای دیگر قفل بمانند تا از آلودگی متقاطع بین مناطق با کلاس پاکی متفاوت پیشگیری شود.

چرا استفاده از اینترلاک در محیط های کنترل شده ضروری است؟

در کلین روم هایی که در صنایع داروسازی، الکترونیک، میکروبیولوژی، یا تجهیزات پزشکی استفاده می شوند، کنترل انتقال هوا و ورود افراد اهمیت حیاتی دارد. اینترلاک از باز شدن همزمان چند در که ممکن است باعث افت فشار یا ورود ذرات معلق شود جلوگیری می کند. در نتیجه، خطر آلودگی محصولات یا محیط به شدت کاهش می یابد.

تفاوت اینترلاک با سیستم های کنترلی دیگر

اگرچه سیستم های کنترلی مثل RFID، BMS یا کنترل های دستی نیز نقش هایی در کنترل تردد دارند، اما اینترلاک ویژگی منحصربه فردی دارد: منع فیزیکی باز شدن هم زمان درها. برخلاف سیستم های نظارتی، اینترلاک به صورت فعال از بروز خطاهای انسانی جلوگیری می کند.

انواع سیستم اینترلاک در کلین روم

سیستمم اینترلاک در اتاق تمیز انواع مختلفی دارد که شامل:

1- اینترلاک مکانیکی

در این نوع، قفل ها با استفاده از سیستم های ساده ی مکانیکی مانند زبانه ها یا میله های فیزیکی عمل می کنند. قیمت پایین و عدم نیاز به برق از مزایای آن است، اما انعطاف پذیری و هوشمندی محدودی دارد.

2- اینترلاک الکترومغناطیسی

در این سیستم، از قفل های مغناطیسی کنترل شده با جریان برق استفاده می شود. این نوع به سنسورها و رله های منطقی متصل است و قابلیت برنامه ریزی دارد. عملکرد روان، بی صدا، و قابلیت اتصال به BMS از ویژگی های مثبت آن است.

3- اینترلاک الکترونیکی/هوشمند

جدیدترین نوع اینترلاک است که با استفاده از میکروکنترلرها و PLC برنامه ریزی می شود. قابلیت ثبت لاگ، تنظیم توالی باز شدن، اتصال به سیستم هشدار، و کنترل از راه دور از جمله امکانات آن هستند.

مقایسه عملکرد و مزایا/معایب

نوع اینترلاک	مزایا	معایب
مکانیکی	ارزان، ساده	غیرقابل برنامه ریزی، محدودیت عملکرد
الکترومغناطیسی	دقیق، بی صدا	نیازمند برق و نگهداری
هوشمند	پیشرفته، قابل تنظیم	هزینه بالا، نیاز به تخصص در نصب

اجزای اصلی یک سیستم اینترلاک

اجزای اصلی یک سیتسم اینترلاک اتاق تمیز شامل:

• کنترل پنل مرکزی: مرکز فرمان سیستم که شرایط درها، سنسورها، هشدارها و دکمه های اضطراری را بررسی و مدیریت می کند. در نوع هوشمند می تواند دارای صفحه نمایش لمسی و نرم افزار داخلی باشد.

• سنسورهای موقعیت در و وضعیت: برای تشخیص باز یا بسته بودن درها از سنسورهای مغناطیسی یا نوری استفاده می شود. این اطلاعات به کنترل پنل منتقل می شوند تا در مورد قفل یا آزاد بودن سایر درها تصمیم گیری شود.

• قفل های مغناطیسی یا مکانیکی: قفل ها وظیفه دارند تا از باز شدن درها در صورت فعال بودن سایر درها جلوگیری کنند. نوع مغناطیسی معمولاً برای کلین روم ها ترجیح داده می شود چون فاقد قطعات متحرک است و نیاز به روغن کاری ندارد.

• دکمه های اضطراری (Emergency Override): در مواقعی مانند قطع برق یا نیاز به خروج اضطراری، کاربر می تواند با فشار یک دکمه، سیستم را از کار بیندازد.

• سیستم هشدار و اعلان: در صورت تلاش برای باز کردن دو در هم زمان یا بروز خطا، آلارم های شنیداری یا دیداری هشدار می دهند. این قابلیت برای جلوگیری از خطای انسانی ضروری است.

برای مشاوره رایگان در زمینه طراحی اینترلاک کلین روم، با کارشناسان ما تماس بگیرید.

نحوه عملکرد سیستم اینترلاک در یک کلین روم

فرض کنید کاربری از اتاق تعویض لباس به سمت اتاق تولید دارو حرکت می کند. پس از بسته شدن در اول، سنسورها وضعیت را به کنترل پنل گزارش می دهند. سپس، سیستم اجازه باز شدن در دوم را صادر می کند.

توالی قفل شدن و باز شدن درها

توالی عملکرد درها بسته به نوع منطقه (Class A تا D) و فشار هوا متفاوت است. سیستم اینترلاک باید به نحوی برنامه ریزی شود که ترتیب ورود و خروج با حفظ فشار محیط انجام شود.

ارتباط با سیستم های دیگر

در سیستم های پیشرفته، اینترلاک با سیستم HVAC، BMS، یا EMS هماهنگ است تا شرایط دمایی، رطوبت و فشاری نیز در فرآیند تصمیم گیری لحاظ شود.

مزایای استفاده از اینترلاک در محیط کلین روم

وقتی از باز شدن همزمان دو در جلوگیری شود، آلودگی ها نمی توانند بین فضاهای با کلاس های مختلف جابه جا شوند. در کلین روم ها فشار مثبت به منظور جلوگیری از ورود آلودگی و فشار منفی برای جلوگیری از خروج آلودگی به محیط استفاده می شود. اینترلاک کمک می کند این فشارها حفظ شوند. استفاده از اینترلاک یکی از الزامات طراحی در استانداردهای GMP (به ویژه Annex 1) و ISO 14644 است. در ممیزی ها، وجود سیستم اینترلاک یک مزیت اساسی به شمار می آید.

استانداردها و الزامات مرتبط با اینترلاک کلین روم

الزامات اتحادیه اروپا (EU GMP Annex 1)

در نسخه به روزشده Annex 1، به صراحت به لزوم استفاده از اینترلاک در مناطق با درجه حساسیت بالا اشاره شده است.

استانداردهای ISO 14644

در این استاندارد، مدیریت فشار بین اتاق ها، کنترل ذرات و جلوگیری از آلودگی همگی به صورت غیرمستقیم بر لزوم وجود سیستم اینترلاک دلالت دارند.

دستورالعمل های سازمان غذا و دارو (ایران)

در دستورالعمل های GXP داخلی نیز استفاده از اینترلاک به ویژه در بخش های تولید استریل توصیه شده است. برای تأیید GMP، حضور این سیستم یک امتیاز مثبت محسوب می شود.

چالش های رایج در طراحی و پیاده سازی اینترلاک

در طراحی و پیاده سازی اینترلاک اتاق تمیز چالش های زیادی وجود دارد که این چالش ها شامل:

طراحی نادرست توالی درها: در صورتی که توالی منطقی برای باز و بسته شدن درها در نظر گرفته نشود، ممکن است فشار هوا به هم بخورد یا تأخیر در تردد پرسنل رخ دهد.

تأخیر در باز و بسته شدن ها: اگر سنسورها به درستی کالیبره نشده باشند یا کنترل پنل دچار تاخیر در پردازش باشد، ممکن است باعث اتلاف زمان شود.

قطعی برق و وضعیت های اضطراری: در صورت قطعی برق یا اختلال در سیستم، امکان قفل شدن درها وجود دارد. برای این منظور باید دکمه اضطراری و باطری پشتیبان در نظر گرفته شود.

اگر با طراحی کلین روم آشنا نیستید، مقاله راهنمای جامع طراحی کلین روم را از دست ندهید!

نکات کلیدی در انتخاب و نصب سیستم اینترلاک

برای مناطق ISO Class 5 به بالا، حساسیت نسبت به عملکرد سیستم بسیار بالاست. باید از تجهیزات با قابلیت تأییدپذیری بالا استفاده کرد. در مناطق با تردد بالا یا نقاط اتصال چند منطقه، تعداد درهای اینترلاک شده باید دقیق محاسبه و جانمایی شوند. بدنه، قفل ها و پنل کنترل باید مقاوم به مواد شوینده مانند ایزوپروپیل الکل، هیدروژن پراکسید و فرمالین باشند.

نمونه های کاربردی اینترلاک اتاق تمیز

در ادامه نمونه ها را دسته بندی کرده و توضیح داده ایم:

اینترلاک در اتاق توزین مواد اولیه دارویی: در این بخش، ورود و خروج مواد باید بدون تداخل با عبور پرسنل باشد. سیستم اینترلاک کمک می کند تا مسیر مواد و افراد به صورت مجزا کنترل شود.

اینترلاک در بخش استریل سازی: در این مناطق فشار مثبت اهمیت بالایی دارد. اینترلاک ها باید از باز شدن همزمان در ورودی و خروجی دستگاه اتوکلاو جلوگیری کنند.

اینترلاک در فرآیند بسته بندی دارویی: در بخش بسته بندی، کنترل آلودگی ثانویه اهمیت دارد. اینترلاک ها از انتقال آلودگی توسط تردد پرسنل جلوگیری می کنند.

نکات تعمیر و نگهداری سیستم اینترلاک

• هر هفته یا ماهانه باید عملکرد صحیح قفل ها و سنسورها بررسی و گزارش شود.
• سیستم های هوشمند قابلیت ذخیره عملکرد درها را دارند. این لاگ ها در ممیزی های GMP بسیار مؤثر هستند.
• پرسنل باید با نحوه عملکرد اینترلاک، معنی هشدارها و عملکرد دکمه اضطراری آشنا باشند.

نتیجه گیری و توصیه های نهایی

اینترلاک نقش بسیار مهمی در حفظ سطح پاکی، کنترل تردد، و تضمین کیفیت دارد. طراحی صحیح و نگهداری منظم از بروز آلودگی و خطاهای انسانی جلوگیری می کند. استفاده از برندهای معتبر اروپایی یا ژاپنی و نصب توسط تیم های باتجربه می تواند ریسک خرابی و دوباره کاری را به حداقل برساند. همچنین می توانید برای مشاوره درباره اینترلاک ها با ما تماس بگیرید و مشاوره تخصصی از