استریل کردن(سترون سازی)
مقاله ای که در پیش رو دارید، یک مقاله جامع و در عین حال خلاصه از درباره استریل کردن و أنواع روش های آن می باشد. این مقاله که توسط تیم فنی شرکت توسعه کیفیت ترجمه و گردآوری شده است به أنواع روش های استریل نظیر روش های زیر می پردازد:
۱- استریلیزاسیون با بخار
۲- استریل توسط حرارت خشک
۳- استریل به روش شیمیایی
۴- استریل با استفاده از گاز
۵- استریل با نور فرابنفش
۶- اسید پاراستیک (پراکسی‌استیک اسید)
۷- پارافرمالدهید
۸- استریل با گاز پلاسما
۹- پرتودهی (عنصر کبالت ۶۰ و یا سزیم ۱۳۷)
۱۰- اشعه ایکس
۱۱- الکترون
علاوه بر موارد فوق به مفاهیم کلیدی زیر خواهیم پرداخت:
روش های رایج استریل کردن چیست؟
مزایا و معایب این روش ها چیست؟
نحوه نگهداری اقلام استریل شده؟
مزایا و معایب سایر روشهای استریلیزاسیون چیست؟
پیشگفتار
استریل کردن یک محصول، تمام میکروارگانیسم ها از جمله باکتری های اندوسپور را از بین می برد.
استریلیزاسیون باید برای ابزار، دستکش های جراحی و سایر مواردی که در تماس مستقیم با جریان خون یا پارچه های معمولی استریل هستند استفاده شود. همچنین می توان آن را با فشار بالای بخار (اتوکلاو)، حرارت خشک (فر)،نیز به دست آورد یا ضدعفونی کننده های شیمیایی (گلوتارآلدئیدها یا محلول های فرمالدئید) یا عوامل فیزیکی (تابش).
بدلیل اینکه استریلیزه کردن یک فرآیند است نه یک کار تک مرحله ای ،در نتیجه ، تمام اجزا باید به درستی انجام شوند تا فرایند استریلیزاسیون به صورت کامل صورت پذیرد.
اثربخشی
برای موثر بودن،فرایند استریل به زمان، تماس، دما و … نیازمند است. اثربخشی هر روشی از استریل به چهار عامل زیر نیز بستگی دارد :
۱- نوع میکروارگانیسم موجود: برخی از میکروارگانیسم‌ها بسیار سخت قابل کشتن هستند. برخی دیگر به راحتی می‌میرند.
۲- تعداد میکروارگانیسم‌های موجود: کشتن یک موجود به مراتب آسان‌تر از کشتن تعداد زیادی از آنهاست.
۳- مقدار و نوع مواد آلی که میکروارگانیسم‌ها را محافظت می‌کند: خون یا باقیمانده‌های بافتی که روی ابزارهای کامل تمیز نشده اند به عنوان پوششی برای میکروارگانیسم‌ها در طول فرآیند استریلیزاسیون عمل می‌کنند.
۴- تعداد شکاف‌ها و ریزشکاف‌های روی یک ابزار: این شکاف ها ممکن است پناهگاه میکروارگانیسم‌ها باشند. میکروارگانیسم‌ها در خط و خش‌ها، شکاف‌ها و ریزشکاف‌ها مانند دندانه‌های ریز مته‌ها جمع‌می‌شوند و محافظت می‌شوند.
در نهایت، بدون تمیزکاری کامل که باعث برداشتن هرگونه ماده آلی باقیمانده روی ابزارها که می‌تواند میکروارگانیسم‌ها را در طول فرآیند استریلیزاسیون محافظت کند، حتی با زمان‌های استریلیزاسیون بیشتر، این فرایند نمی‌تواند تضمین شود.
روشهای استرلیزاسیون حرارتی
روش استریل با حرارت به دو بخش عمده تقسیم می شود. فشار بالای بخار اشباع شده با استفاده از اتوکلاو، یا حرارت خشک با استفاده از اجاق.
این دو روش رایج ترین و در دسترس ترین روش های مورد استفاده برای استریل هستند.
استریلیزاسیون با بخار فشار بالا: یک روش موثر برای استریلیزاسیون است، اما دشوارترین روش برای انجام صحیح آن است. به طور کلی، این روش برای استریلیزاسیون ابزارها و سایر اجسام استفاده شده در مراکز بهداشتی-درمانی انتخاب می‌شود. در مناطقی که حتی تامین برق مشکل است، ابزارها می‌توانند در یک محفظه بخار غیرالکتریکی با استفاده از نفت سفید یا سوخت دیگر به عنوان منبع حرارتی استریل شوند.
استریلیزاسیون با حرارت خشک: این روش در مناطق مرطوب مفید است، اما به تامین مداوم برق نیاز دارد که در مناطق دورافتاده (روستایی) به ندرت عملی است. علاوه بر این، استریلیزاسیون با حرارت خشک که نیازمند استفاده از دماهای بالاتر است، فقط برای اشیاء شیشه‌ای یا فلزی قابل استفاده است و ممکن است مواد دیگر مانند پلاستیک ها را ذوب کند.
شرایط استاندارد برای استریلیزاسیون حرارتی
استریلیزاسیون با بخار (گرانشی): دما باید ۱۲۱ درجه سانتیگراد (۲۵۰ درجه فارنهایت) باشد؛ فشار باید ۱۰۶ کیلوپاسکال (۱۵ پوند در اینچ مربع) باشد؛ ۲۰ دقیقه برای اشیاء بدون پوشش؛ ۳۰ دقیقه برای اشیاء با پوشش. یا در دمای بالاتری به مقدار ۱۳۲ درجه سانتیگراد (۲۷۰ درجه فارنهایت)، فشار باید ۳۰ پوند در اینچ مربع باشد؛ ۱۵ دقیقه برای اشیاء با پوشش.
قبل از خروج اقلام از محفظه استریل(چمبر استریل)، اجازه دهید تمام اقلام خشک شوند.
توجه: تنظیمات فشار (کیلوپاسکال یا پوند در اینچ مربع) ممکن است بسته به استریلیزر استفاده شده کمی متفاوت باشد.
حرارت خشک
۱۷۰ درجه سانتیگراد (۳۴۰ درجه فارنهایت) به مدت ۱ ساعت (زمان کلی دوره – قرار دادن ابزارها در فر، گرم کردن به دمای ۱۷۰ درجه سانتیگراد، زمان ۱ ساعت و سپس خنک شدن – از ۲ تا ۲.۵ ساعت است)، یا
درجه سانتیگراد (۳۲۰ درجه فارنهایت) به مدت ۲ ساعت (زمان کلی دوره از ۳ تا ۳.۵ ساعت است)
به خاطر داشته باشید
زمان تماس فقط پس از رسیدن محفظه به دمای مورد نظر آغاز می‌شود.
محفظه استریل را بیش از حد بارگذاری نکنید. (حداقل ۷.۵ سانتیمتر [۳ اینچ] فاصله بین اجسام و دیواره‌های محفظه استریل را رعایت کنید.) بارگذاری بیش از حد ،تبادل حرارت را تغییر می‌دهد و زمان مورد نیاز برای استریل کردن را افزایش می‌دهد.
ابزارها و سایر اقلام استریل باید بلافاصله و فوری استفاده شوند مگر اینکه:
قبل از استریلیزاسیون در یک لایه دوبل از موسلین، کاغذ یا سایر مواد مناسب بسته شده باشند نظیر V-Pack؛ یا می‌توانند در یک کانتینر خشک و استریل با درپوشی محکم نگهداری شوند. امروزه توصیه می شود که تجهیزات پزشکی استریل در بسته بندی هایی مناسب که شامل یک رویه از کاغذ مخصوص و رویه دیگر از یک فیلم نایلونی است نگهداری شوند.
ماده‌ای که برای بسته‌بندی ابزارها و سایر اقلام استفاده می‌شود باید به اندازه کافی تخلخل داشته باشد تا بخار را عبور دهد، اما به اندازه کافی محکم پیچیده شده باشند تا در برابر ذرات گرد و غبار و میکروارگانیسم‌ها محافظت شوند. لفاف های استریل بسته‌بندی شده باید تا زمانی که یک رویداد باعث آلوده شدن بسته یا کانتینر شود، استریل باقی بمانند. یک رویداد می‌تواند شکاف یا ناحیه‌ای ساییده در بسته‌بندی ، خیس شدن بسته یا هر چیز دیگری که به میکروارگانیسم‌ها اجازه ورود به بسته یا کانتینر را بدهد.
استریلیزاسیون حرارتی برای بیماری های پریونی
بیماری‌های پریونی، مانند بیماری کروتزفلت-یاکوب ، سی جی دی یک گروه از بیماری‌های تخریبی مغزی هستند که در سال‌های اخیر توجه فراوانی به آنها شده است. این بیماری‌ها هم در حیوانات (سگ‌ها، گاوها و پستانداران) و هم در انسان‌ها رخ می‌دهند و پس از ظهور علائم سی جی دی به سرعت مرگبار می‌شوند. در انسان‌ها، هنوز کمیاب است و شیوع آن در جمعیت عمومی کمتر از یک مورد در میلیون نفر است. سی جی دی چالشی منحصر به فرد در پیشگیری از عفونت ایجاد می‌کند زیرا پریون‌ها، که عامل‌های عفونی حاوی پروتئین هستند، می‌توانند در فرآیندهای استریلیزاسیون با حرارت یا بخار فشار بالا که اغلب استفاده می‌شود، زنده بمانند. علاوه بر این، ضدعفونی کننده‌های شیمیایی، از جمله مواد ضدعفونی کننده مانند گلوتارآلدهید و فرمالدهید، قدرت کافی برای از بین بردن قابلیت عفونی پریون روی ابزارها و اقلام آلوده ندارند. بنابراین، ابزارهای جراحی و دستگاه‌های حیاتی دیگری که با بافت های خطرناک انسان (به عنوان مثال بافت مغز، نخاعی و چشم) بیماران مبتلا به سی جی دی آلوده شده‌اند، نیاز به روشهای خاصی برای پردازش و تمیز کردن دارند.
توصیه‌ها برای مراقبت از بیماران مبتلا به سی جی دی، و همچنین برخورد و پردازش ابزارها و دستگاه‌های آلوده شده، شامل موارد زیر است:
بدلیل خطر انتقال پریون‌ها از بیماران یا اقلام غیرحیاتی (مانند ظروف یا پانسمان) به کادر درمانی ، تنها اقدامات پیشگیرانه استاندارد برای بیماران مبتلا به سی جی دی لازم است.
در طی جراحی، تعداد کمی از ابزارها را روی زمینه عملیاتی گذاشته و نگهداری کنید و دقت کنید که کدام ابزارها استفاده شده‌اند. این کار باعث کاهش تعداد ابزارهایی می شوند که نیاز به روشهای خاص برای پردازش و استریل را دارند.
پس از جراحی:
از لمس ابزارهای آلوده خودداری کنید.
اقلام قابل دور انداختن و تجهیزات حفاظت شخصی که توسط تیم جراحی استفاده شده‌اند، باید در یک کیسه پلاستیکی قرار داده شده و سوزانده شوند.
پس از جراحی، موارد غیر بحرانی مانند میز عمل، پایه مایو و سایر سطوح محیطی را می توان با پاک کردن با یک پارچه آغشته به محلول کلر ۰.۵ درصد پاکسازی کرد.
ابزارها و دستگاه‌های مقاوم در برابر حرارت باید ابتدا با قرار دادن آنها در یک استریلایزر تخلیه گرانروی در دمای ۱۲۱ درجه سلسیوس (۲۵۰ درجه فارنهایت) به مدت ۱ ساعت یا در یک استریلایزر پیش‌وکیوم در دمای ۱۳۴ درجه سلسیوس (۲۷۵ درجه فارنهایت) به مدت ۱۸ دقیقه، تمیز شوند.
پس از تمیز شدن، ابزارها را با استفاده از فرآیندهای توصیه شده تمیز و استریل کنید.
به عنوان گزینه دیگر، پس از جراحی، ابزارها و سایر دستگاه‌های آلوده را به مدت ۱ ساعت در محلول سدیم هیدروکسید قرار دهید، سپس آنها را تمیز کرده و با استفاده از فرآیندهای توصیه شده استریل کنید.
استریلیزاسیون با بخار
اصول کلی
بخار آب به دو دلیل یک استریل کننده موثر است:
اولاً، بخار آب اشباع شده حاملی بسیار موثر از انرژی حرارتی است. بخار چندین برابر موثرتر از هوای گرم (خشک) در انتقال انرژی به یک شیء است. در یک آشپزخانه، سیب زمینی‌ها را می‌توان در چند دقیقه در یک قابلمه بخارپز پخت کرد، در حالی که پخت آنها در یک فر هوای گرم ممکن است یک ساعت یا بیشتر طول بکشد، با اینکه فر در دمای بسیار بالاتری کار می‌کند. بخار آب، به ویژه تحت فشار، به سرعت انرژی حرارتی را به سیب زمینی‌ها منتقل می‌کند، در حالی که هوای گرم به این کار به طور بسیار آهسته می‌پردازد.
دوماً، بخار آب یک استریل کننده موثر است زیرا هر لایه خارجی مقاوم و محافظی از میکروارگانیسم‌ها توسط بخار آب نرم می‌شود، که این امر اجازه پخت (مشابه پختن سفیده تخم مرغ) بخش‌های حساس داخلی میکروارگانیسم را می‌دهد. با این حال، برخی از انواع آلوده‌کننده‌ها، به ویژه مواد چرب یا روغنی، می‌توانند میکروارگانیسم‌ها را در برابر اثرات بخار آب محافظت کنند، که این امر مانع فرآیند استریل می‌شود. این مسئله اهمیت تمیزکردن دقیق اشیاء قبل از استریل را دو چندان می‌کند.
الزامات
استریل با بخار آب نیازمند ۴ شرط است:
تماس مناسب،
دمای کافی،
زمان صحیح و
رطوبت کافی
اگرچه همه این شرایط برای انجام استریل ضروری هستند، اما عدم تماس کافی با بخار یا عدم دستیابی به دمای مناسب بیشترین علل شکست استریل در کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها هستند. تمام چهار شرط، به ترتیب اهمیت خود، در تضمین استریل کامل با بخار آب، مورد بحث قرار گرفته‌اند.
مزایا
۱.متداول ترین و موثرترین روش استریلیزاسیون
۲.زمان چرخه استریلیزاسیون کوتاهتر از حرارت خشک یا مواد شیمیایی ضدعفونی کننده است
معایب
۱.نیاز به منبع حرارتی مداوم (سوخت چوب، نفت سفید یا برق) تا آن را در شرایط کار نگه دارد.
۲.به تجهیزات (استریل کننده بخار) نیاز دارد که باید به طور ماهرانه نگهداری شود
۳.به رعایت دقیق تنظیمات زمان، دما و فشار نیاز دارد.
۴.استریل کردن به گونه ای که بسته های داخل محفظه استریل(اتوکلاو) خشک شوند، مشکل است.
۵.چرخه های مکرر استریلیزاسیون می تواند باعث ایجاد حفره و کدر شدن لبه های ابزار مثل برش قیچی شود
۶.اقلام پلاستیکی نمی توانند دمای بالا را تحمل کنند.
دستورالعمل ها (استریل با بخار)
مرحله ۱: ابزارها و سایر اقلامی که قرار است استریل شوند، باید تمیز شده و از آلودگی‌ها پاک شده و خشک شوند.
مرحله ۲: تمام ابزارهای مشترک باید در حالت باز یا قفل نشده قرار گیرند، در حالی که ابزارهایی که از بیش از یک قسمت یا قطعات لغزنده تشکیل شده‌اند باید جدا شوند.
مرحله ۳: ابزارها نباید به وسیله بندهای لاستیکی یا هر ابزار دیگری که تماس بخار را با تمام سطوح جلوگیری کند، به صورت محکم با هم متصل شوند.
مرحله ۴: بسته‌ها را در محفظه ای طراحی کنید تا جریان آزاد و نفوذ بخار به تمام سطوح فراهم شود.
مرحله ۵: هنگام استفاده از استریل کننده بخار(اتوکلاو)، بهتر است ابزارها یا سایر اقلام تمیز را با دو لایه پارچه موسلین یا کاغذ مخصوص بسته کنید. (ابزارهای بدون بسته باید بلافاصله پس از خارج شدن از استریلایزر استفاده شوند.)
مرحله ۶: برای استریل کردن، در دمای ۱۲۱ درجه سلسیوس (۲۵۰ درجه فارنهایت)، برای بسته‌های پوشیده ۳۰ دقیقه و برای اقلام بدون بسته ۲۰ دقیقه، زمان را با ساعت تعیین کنید.
مرحله ۷: منتظر شوید تا به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه (یا تا زمانی که فشارسنج به صفر برسد) استریلایزر به اندازه کافی خنک شود. سپس درب را باز کرده و به بخار اجازه دهید بیرون بزند. قبل از برداشتن بسته‌های ابزار، اجازه دهید کاملاً خشک شوند که ممکن است تا ۳۰ دقیقه طول بکشد. (بسته‌های مرطوب مانند قطره های آب عمل می‌کنند و باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها را از محیط جذب می‌کنند.) بسته‌های ابزار بافته شده، اگر هنگام خروج از محفظه استریلایزر بخار قطرات آب یا رطوبت قابل مشاهده‌ای بوجود آید، غیرقابل قبول تلقی می‌شوند.
مرحله ۸: برای جلوگیری از تشکیل شبنم، هنگام برداشتن بسته‌ها از محفظه، سینی‌ها و بسته‌های استریل را روی یک سطح پوشیده شده با کاغذ یا پارچه قرار دهید.
مرحله ۹: پس از استریل کردن، اقلامی که با پارچه یا کاغذمخصوص بسته بندی شده‌اند، تا زمانی که بسته تمیز، خشک (بدون لکه‌های آب) و سالم باقی بماند، استریل در نظر گرفته می‌شوند. اقلام بدون لفاف باید بلافاصله استفاده شوند.
بهتر است یک گزارش استریلایزر بخار را نگه دارید و زمان را یادداشت برداری کنید:
۱.شروع گرم شدن
۲.دما و فشار صحیح
۳.کاهش دما
۴.خاموش کردن دستگاه
نگهداری گزارش می‌تواند کمک کند تا به اطمینان از رعایت زمان مورد نیاز اطمینان حاصل شود، حتی زمانی که چندین کارگر جدید یا عجول مسئول نظارت بر استریلایزر باشند.
استریل توسط حرارت خشک
زمانی که حرارت خشک در دسترس باشد، یک روش عملی برای استریل کردن سوزن‌ها و سایر ابزارها است. یک فر(Oven) همرفت گرما با محفظه ایزوله استیل ضد زنگ و قفسه‌های تخته‌ای سوراخ دار که اجازه گردش هوای گرم را می‌دهد، توصیه می‌شود، اما استریل کردن با حرارت خشک می‌تواند با استفاده از یک فر ساده انجام شود، تا زمانی که یک ترمومتر برای تأیید دما در داخل فر استفاده شود.
اثربخشی
استریل کردن با حرارت خشک توسط منبع حرارتی (گرما) انجام می‌شود. در ابتدا، حرارت توسط سطح خارجی اقلام جذب می‌شود و سپس به لایه بعدی منتقل می‌شود. در نهایت، تمام اجسام به دمای مورد نیاز برای استریل شدن می‌رسند. مرگ انگل‌ها در حرارت خشک به وسیله فرآیندی از نابودی آهسته پروتئین اتفاق می‌افتد. استریل کردن با حرارت خشک طولانی‌تر از استریل کردن با بخار است، زیرا رطوبت در فرآیند استریل کردن با بخار به طور قابل توجهی سرعت نفوذ حرارت را افزایش می‌دهد و زمان لازم برای کشتن انگل‌ها را کاهش می‌دهد.
مزایا
۱.این روش یک روش مؤثر است، زیرا حرارت خشک به وسیله انتقال گرما به تمام سطوح ابزارها می‌رسد، حتی برای ابزارهایی که قابل جدا شدن نیستند.
۲.محافظت کننده از تیغه‌ها و ابزارهایی با لبه تیز برش (کمترین مشکلات مربوط به کند شدن لبه تیز برش)
۳.بدون باقیمانده شیمیایی
۴.مشکلات بسته‌های خیس در آب و هوای مرطوب را برطرف می‌کند
معایب
اقلام پلاستیکی و لاستیکی قابل استریل کردن با حرارت خشک نیستند زیرا دماهای استفاده شده (۱۶۰-۱۷۰ درجه سلسیوس) برای این مواد بسیار بالا است.
۲.حرارت خشک به طور آهسته و نامنظم در مواد نفوذ می‌کند
نیاز به فر و منبع مداوم برق دارد
دستورالعمل ها
فر با حرارت خشک(Oven)
برای اطمینان از عملکرد صحیح، به دستورالعمل‌های خاصی که توسط سازنده فر(Oven) ارائه شده است مراجعه کنید.
مرحله ۱: تمام ابزارها و اقلام دیگری که قرار است استریل شوند را تمیز و ضدعفونی کرده و سپس آنها را خشک کنید.
مرحله ۲: در صورت تمایل، ابزارها را در فویل آلومینیوم بپیچید یا در یک ظرف فلزی با درب بسته و محکم قرار دهید. بسته‌بندی کمک می‌کند تا قبل از استفاده، از در معرض قرار گرفتن مجدد عوامل آلودگی، جلوگیری شود. سوزن‌های هیپودرمیک یا ابریشمی باید در لوله‌های شیشه‌ای با سرپوش پنبه‌ای قرار داده شوند.
مرحله ۳: ابزارهای تکه‌بندی نشده را در ظروف فلزی یا روی سینی‌ها درون فر قرار داده و به دمای مورد نظر برسانید.
مرحله ۴: پس از رسیدن به دمای مورد نظر، شروع به شمارش زمان کنید. نسبت‌های زمان/دما زیر توصیه می‌شوند
۱۷۰ درجه سلسیوس (۳۴۰ درجه فارنهایت) ۶۰ دقیقه
۱۶۰درجه سلسیوس (۳۲۰ درجه فارنهایت) ۱۲۰ دقیقه
۱۵۰درجه سلسیوس (۳۰۰ درجه فارنهایت) ۱۵۰ دقیقه
۱۴۰درجه سلسیوس (۲۸۵ درجه فارنهایت) ۱۸۰ دقیقه
۱۲۱درجه سلسیوس (۲۵۰ درجه فارنهایت) در طول شب
بسته به دمای انتخاب شده، زمان کلی (قبل از گرم‌شدن، زمان استریل کردن و خنک شدن) از حدود ۲.۵ ساعت در دمای ۱۷۰ درجه سلسیوس تا بیش از ۸ ساعت در دمای ۱۲۱ درجه سلسیوس متغیر خواهد بود.
مرحله ۵: پس از خنک شدن، بسته‌ها ویا ظروف فلزی را بردارید و نگهداری کنید. اقلام تکه‌بندی نشده باید با کمک ابزارهای استریل برداشته شده و فوراً استفاده شوند یا در یک ظرف استریل با درب محکم قرار داده شوند.
