استریل به روش شیمیایی
یک روش جایگزین برای استریل با بخار فشار بالا یا حرارت خشک، استریل به روش شیمیایی است (که معمولاً با نام “استریل سرد” شناخته می‌شود). اگر اشیاء نیاز به استریل داشته باشند، اما استفاده از بخار فشار بالا یا استریل با حرارت خشک محدودیتی برای استریل این اشیاء ایجاد کند (یا عملکرد نداشته باشد)، می‌توان آنها را به صورت شیمیایی استریل کرد. برخی از مواد ضدعفونی کننده با سطح گسترده پس از تماس طولانی (۱۰ تا ۲۴ ساعت) می‌توانند اسپورهای داخلی را نابود کنند. برخی از مواد ضدعفونی کننده معمول که می‌توان برای استریل شیمیایی استفاده کرد، شامل گلوتارآلدئید و فرمالدهید است. استریل با خیساندن در محلول گلوتارآلدئید ۲-۴% حداقل ۱۰ ساعت یا حداقل ۲۴ ساعت در فرمالدهید ۸% انجام می‌شود. گلوتارآلدئیدها مانند سیدکس، اغلب در دسترس نیستند و بسیار گران قیمت هستند، اما تنها استریل کننده عملی برای برخی از ابزارها مانند لاپاروسکوپ‌ها که نمی‌توان آنها را با بابخار گرم استریل کرد، هستند. هم گلوتارآلدئید و هم فرمالدهید نیاز به رفتار ویژه دارند و بر روی ابزارهای تیمار شده یک روکش به جا می‌گذارند؛ بنابراین، شستشو با آب استریل ضروری است. همچنین، اگر روکش باقی بماند، این روکش ممکن است با بخش‌های لغزنده لاپاروسکوپ تداخل ایجاد کند و لنز را تار کند.
اگرچه فرمالدهید ارزان‌تر از گلوتارآلدئید است، اما بر روی پوست، چشم و مجاری تنفس اثرگذار و تحریک‌کننده است و به عنوان یک کارسینوژن بالقوه دسته‌بندی می‌شود. در هنگام استفاده از هر دو گلوتارآلدئید و فرمالدهید، دستکش بپوشید تا از تماس با پوست جلوگیری شود، عینک محافظ را برای محافظت در برابر پراکندگی قطرات استفاده کنید. زمان تماس را محدود کنید و این دو ماده را فقط در محیطی با ورودی هوای مناسب استفاده کنید.
پس از استریل شیمیایی اشیاء ، باید در یک ظرف استریل پوشیده حمل و نگهداری شوند. (جدول ۱۲-۱ راهنمایی‌هایی در مورد تهیه و استفاده از محلول‌های گلوتارآلدئید و فرمالدهید ارائه می‌دهد.)
مزایا
۱.محلول‌های گلوتارآلدئید و فرمالدهید به راحتی توسط مواد آلی غیرفعال نمی‌شوند.
۲.هر دو ماده یاد شده می‌توانند برای اشیائی که استریل با حرارت را تحمل نمی‌کنند مانند لاپاروسکوپ‌ها استفاده شوند
۳.محلول‌های فرمالدهید می‌توانند تا ۱۴ روز استفاده شوند (اگر رنگ آنها مات شد، به زودی تعویض کنید)؛ برخی از گلوتارآلدئیدها می‌توانند تا ۲۸ روز استفاده شوند. (دستورالعمل‌های تولیدکنندگان را بررسی و مشاهده کنید.پیوست اف)
معایب
۱.گلوتارآلدئید و فرمالدهید مواد شیمیایی هستند که پوست را تحریک و حساسیت ایجاد می‌کنند؛ بنابراین، تمام تجهیزاتی که در هر دو محلول خیسانده شده‌اند، باید پس از خیساندن به طور کامل با آب استریل شسته شوند.
۲.به دلیل اینکه گلوتارآلدئیدها در دمای اتاق بهتر عمل می‌کنند، استریل شیمیایی در محیط‌های سرد (دماهای کمتر از ۲۰ درجه سانتیگراد / ۶۸ درجه فارنهایت) حتی با خیساندن طولانی مدت نمی‌تواند اثربخشی بالایی داشته باشد.
۳.گلوتارآلدئیدها گران قیمت هستند.
بخارهای فرمالدهید (که به عنوان یک کارسینوژن بالقوه دسته‌بندی می‌شود) و درجه کمتری گلوتارآلدئید، تحریک‌کننده برای پوست، چشم و مجاری تنفس هستند.
۴.دستکش و عینک محافظ بپوشید، زمان تماس را محدود کنید و هر دو ماده را فقط در محیط‌های با گردش هوای مناسب استفاده کنید.
فرمالدئید را نمی توان با کلر یا آب کلردار مخلوط کرد زیرا گاز خطرناک (بیس کلرومتیل اتر) تولید می شود.
دستورالعمل ها (استریل شیمیایی)
مرحله ۱: ابتدا ابزارها و سایر اقلام مورد نیاز برای استریل را تمیز کرده و آنها را خشک کنید
مرحله ۲: اقلام را به طور کامل در یک ظرف تمیز پر از محلول شیمیایی فرو کنید و درب ظرف را ببندید
مرحله ۳: به اقلام اجازه دهید که خیس بخورند
۱۰ ساعت در گلوتارآلدئید (دستورالعمل و یا ر اهنمای کاربری برخی تجهیزات متفاوت می باشد) یا
حداقل ۲۴ ساعت در فرمالدهید ۸ درصد
مرحله ۴: اشیاء را با کمک یک چنگال استریل از محلول خارج کنید؛ سطوح را سه بار با آب استریل شستشو داده و خشک کنید
مرحله ۵ : اشیاء را در یک ظرف استریل با درب مناسب اگر بلافاصله استفاده نمیشود نگهداری کنید.
نظارت بر رویه های استریل
روش های استریل را می توان به طور معمول با استفاده از شاخص های بیولوژیکی، شیمیایی و مکانیکی احراز کرد. در ادامه به بررسی این شاخص ها می پردازیم:
شاخص های(اندیکاتور) بیولوژیک
نظارت بر فرایند استریل با استفاده از شاخص‌های زیستی(بیولوژیک) قابل اعتماد در فواصل زمانی منظم به شدت توصیه می‌شود. اندازه گیری‌ها باید با استفاده از شاخص زیستی صورت گیرد تا مقاومت تأیید شده اسپورها را در جمعیتی مشخص معین کند. انواع شاخص زیستی و فواصل زمانی حداقل توصیه شده عبارتند از:
: Bacillus stearothermophilus استریل با بخار- در صورت نیاز و به صورت هفتگی
: Bacillus subtilis استریل با حرارت خشک- در صورت نیاز و به صورت هفتگی
شاخص های(اندیکاتور) شیمیایی
شاخص‌های شیمیایی شامل نوار یا برچسب نشانگر هستند که زمان، دما و فشار برای استریل با بخار و زمان و دما برای استریل با حرارت خشک را نظارت می‌کنند. این شاخص‌ها باید در داخل و خارج از هر بسته یا ظرف استفاده شوند.
اندیکاتورهای خارجی برای این استفاده می‌شوند که اشیاء در شرایط صحیح فرایند استریل قرار گرفته اند و بسته های به طور صحیح استریل شده باشد. شاخص‌های(اندیکاتورهای) داخلی در داخل یک بسته یا ظرف درست در ناحیه ای که سخت‌ترین نقطه برای عامل استریل (مثلاً وسط بسته لباس) است قرار می‌گیرند. این شاخص نشان می‌دهد که آیا اشیاء استریل شده‌اند یا خیر. به این حالت اصطلاحا Worst Case Scenario گفته می شود. یعنی سخت ترین و نامحتمل ترین حالت ممکن، مورد ارزیابی قرار میگیرد.
شاخص‌های شیمیایی، مانند “نوار حساس به حرارت” یا “شیشه‌های حاوی پلیت‌ها”یی که در دماهای خاصی طبق زمان مشخصی ذوب می‌شوند، تضمین نمی‌کنند که استریل انجام شده است. با این حال، آنها نشان می‌دهند که آیا مشکلات مکانیکی یا روشی در فرایند استریل رخ داده است یا نه.
شاخص های مکانیکی
شاخص‌های مکانیکی برای استریلایزرها یک رکورد قابل مشاهده از زمان، دما و فشار برای چرخه استریل ارائه می‌دهند. به طور معمول، این یک گزارش یا نموداری از استریلایزر است یا می‌تواند یک یادداشتی از زمان، دما و فشار توسط شخص مسئولی که آن روز فرایند استریل را انجام داده است،باشد.
انبار
تمام اشیاء استریل باید در یک منطقه و روشی نگهداری شوند که بسته‌ها یا ظروف از گرد و غبار، کثیفی، رطوبت، حیوانات و حشرات محافظت شوند. بهترین مکان برای این منطقه، در کنار یا متصل به جایی است که استریل انجام می‌شود، در یک منطقه مجزا و بسته ای که دسترسی محدود دارد و فقط برای نگهداری لوازم مراقبت از بیماران استفاده می‌شود. در مراکز کوچکتر، این منطقه ممکن است فقط یک اتاق در بخش تأمین مرکزی یا در واحد عملیاتی باشد.
۱.منطقه انبار را تمیز، خشک، بدون گرد و غبار و پرز نگهدارید.
۲.دما و رطوبت را (دمای تقریبی ۲۴ درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی کمتر از ۷۰ درصد) در صورت امکان کنترل کنید
۳.بسته‌ها و ظروف حاوی اشیاء استریل باید ۲۰-۲۵ سانتیمتر (۸-۱۰ اینچ) از زمین، ۴۵-۵۰ سانتیمتر (۱۸-۲۰ اینچ) از سقف و ۱۵-۲۰ سانتیمتر (۶-۸ اینچ) از یک دیوار بیرونی نگهداری شوند.
۴.از جعبه‌های کارتنی برای نگهداری استفاده نکنید. جعبه‌های کارتنی گرد و غبار تولید می‌کنند و ممکن است حشرات را پنهان نگهدارند.
۵.تاریخ و نوبت دسترسی به لوازم را طبق قانون انبارداری (FIFO) نشان دهید. این فرایند به عنوان یک یادآور عمل می‌کند، اما استریلیته بسته‌ها را تضمین نمی‌کند.
۶.لوازم استریل و بازدارنده سطح بالا را از این منطقه توزیع کنید
عمرمفید
عمر مفید یک وسیله استریل شده (یعنی مدت زمانی که می‌توان آن را استریل در نظر گرفت) پس از استریلیزاسیون، با نحوه برخورد و اتفاقاتی که برای آن وسیله می افتد، مربوط می شود. وسیله تا زمانی که چیزی باعث آلوده شدن بسته یا ظرف شود (مدت زمانی که از استریلیزاسیون گذشته است، عامل تعیین کننده نمی باشد) استریل می‌ماند. رویداد می‌تواند شکستگی یا روزنه ای که در بسته‌بندی وجود دارد باشد.
نکته: در صورتیکه از کاغذ و فیلم برای بسته بندی یک وسیله پزشکی استفاده می شود، تعیین عمر مفید استریل بر أساس استاندارد ISO11607 صورت می پذیرد.
بسته‌بندی یا ظروف می‌توانند آلوده شوند و زمانی که آنها استریل شده‌اند مهم نیست. رخداد می‌تواند شکاف یا ناحیه‌ای پاره شده در پوشش، خیس یا مرطوب شدن بسته یا هر چیز دیگری باشد که باعث ورود میکروارگانیسم‌ها به بسته یا ظرف می‌شود. این رخدادها ممکن است در هر زمانی رخ دهند.
بنابراین عمر مفید استریل شدن بسته‌بندی بستگی به عوامل زیر دارد:
۱.کیفیت پوشش یا ظرف
۲.تعداد دفعاتی که بسته قبل از استفاده دستکاری می‌شود
۳.تعداد افرادی که بسته را دستکاری کرده‌اند
۴.اینکه لفافه در قفسه‌های باز یا بسته قرار دارد
۵.شرایط محیط ذخیره‌سازی (مانند رطوبت و تمیزی)
۶.استفاده از پوشش‌های گرد و خاک پلاستیکی و روش مهر و موم کردن آنها
بیشتر بسته‌بندی‌ها به علت دستکاری یا نگهداری نامناسب به صورت مستقیم آلوده می‌شوند. برای اطمینان از حفظ استریل بودن اجسام تا زمان استفاده از آنها، موارد زیر را در نطر بگیرید:
۱.از رویدادهایی که می‌توانند بسته‌های استریل را آلوده کنند، جلوگیری کنید.
۲.آنها را با قرار دادن در پوشش‌های پلاستیکی (کیسه‌ها) محافظت کنید.
قبل از استفاده از هر مورد استریل، به بسته نگاه کنید و مطمئن شوید که پوشش سالم است، نشکسته است و تمیز و خشک است (بدون لکه آب)، در این صورت می‌توانید مطمئن شوید که استریل است، بدون توجه به زمانی که استریل شده است.
در برخی از مراکز مراقبت‌های بهداشتی که جایگزینی تجهیزات محدود است و پارچه مورد استفاده برای بسته‌بندی کیفیت پایینی دارد، زمان به عنوان یک عامل محدود‌کننده همچنین به عنوان یک محدوده ایمنی عمل می‌کند. اگر پوشش‌های پلاستیکی (کیسه‌ها) برای اجسام استریل شده در دسترس نباشند، می‌توان طول عمر قفسه را به یک مدت زمان مشخص (مانند ۱ ماه) محدود کرد، تا زمانی که بسته خشک و سالم باقی بماند.
روش‌های دیگر استریل
استریل گازی
استفاده از گاز فرمالدهید برای کشتن میکروارگانیسم‌ها قبل از قرن بیستم عملیات مورد استفاده قرار می‌گرفت. یکی از اولین استفاده‌های گاز فرمالدهید، ضدعفونی کردن اتاق‌ها بود که این روش از آن زمان تاکنون ناکارآمد است. با این حال، وجود دستگاه‌های استریل بخار فرمالدهید با دمای پایین و خودکار که می‌توانند ابزارها و وسایل حساس به حرارت را استریل کنند، موثر است. همانطور که قبلاً گفته شد، به دلیل عوامل حساسیت زای بخارات فرمالدهید بر روی پوست، چشمان و مجاری تنفسی، استفاده از فرمالدهید به این شکل باید محدود شود.
در برخی کشورها،استفاده از گاز اتیلن اکسید برای استریل ابزارهای جراحی حساس به رطوبت، مانند وسایل پلاستیکی و ابزارهای حساس استفاده می‌شود. با این حال، استریل با استفاده از یک فرایند پیچیده‌تر (نیازمند زمان تماس ۲ ساعته و دوره تهویه طولانی) و گران‌قیمت‌تر نسبت به استریل با بخار یا حرارت خشک است. همچنین، برای انجام این فرایند نیاز به تجهیزات پیشرفته و کارکنان ماهری است که برای استفاده ایمن آن آموزش دیده‌اند، که در بسیاری از کشورها عملی نیست.
از آنجایی که گاز اتیلن اکساید به میزان متوسط سمی است لذا وقتی تنفس می‌شود، برخورد مکرر با آن ممکن است اثرات مضری در انسان‌ها ایجاد کند. علاوه بر این، اتیلن اکساید گازی تحریک کننده برای چشمان و باعث صدمه به پوست می شود. باقیمانده این گاز درون ابزارهای و یا بسته بندی یک وسیله پزشکی آسیب پوستی و واکنش‌های التهابی می شود. در نهایت اینکه اتیلن اکساید، یک محصول سمی است و به عنوان یک عامل سرطان زا بالقوه و همچنین یک عامل جهش زا(Motation) طبقه بندی می شود،که دفع آن دشوار است.
استریل با نور فرابنفش
نور فرابنفش برای بیش از ۵۰ سال به منظور کمک به ضدعفونی هوا استفاده شده است. به عنوان مثال، این تابش می‌تواند انتقال عفونت‌های هوایی را در محیط‌های داخلی بسته که شرایط زندگی ضعیف است و افراد در آن متراکم هستند، متوقف کند. نور فرابنفش انرژی محدودی دارد و نمی‌تواند از طریق گرد و غبار، مخاط و آب نفوذ کند. بنابراین، با وجود ادعاهای تولیدکنندگان، نمی‌توان از آن برای ضدعفونی آب استفاده کرد. اگرچه در تئوری، نور فرابنفش شدید می‌تواند هم کشنده باکتری و هم ویروس باشد.نور فرابنفش ضدعفونی محدودی دارد؛ این موضوع به این دلیل است که پرتوها تنها می‌توانند میکروارگانیسم‌هایی را که مستقیماً پرتوهای نورفرابنفش ضربه می‌بینند، بکشند. لازم به ذکر است که برای سطوحی که نمی‌توان به آنها توسط پرتوهای دسترسی پیدا کرده (به عنوان مثال داخل لوله سوزن یا لاپاروسکوپ)، هیچ میکروارگانیسمی کشته نمیشود.
معایب دیگر نور فرابنفش عبارتند از:
۱.نیاز به منبع قابل اعتماد برق
۲.عدم اثربخشی در مناطق با رطوبت نسبی بالا
نیاز به تمیزکردن مکرر لامپ‌های نور فرابنفش
تماس با پرتوهای فرابنفش می‌تواند پوست و چشم‌ها را بسوزاند
در بیشتر موارد تابش نورفرابنفش نه روشی عملی و نه موثر است
ضدعفونی‌کننده‌های شیمیایی دیگر
اسید پاراستیک (پراکسی‌استیک اسید)
این اسید به سرعت در برابر تمام میکروارگانیسم‌ها موثر است و ماده آلی تاثیری بر فعالیت آن ندارد و به فراورده های ایمن تجزیه می‌شود. هنگام تجزیه، بسیار ناپایدار است و باید با یک استریل‌کننده خودکار استفاده شود
این ماده معمولابرای استریل انواع مختلف اندوسکوپ‌ها و سایر وسایل حساس به حرارت استفاده می‌شود.
پارافرمالدهید
این پلیمر جامد می‌تواند توسط حرارت خشک در یک فضای بسته بخارشده و اشیاء را استریل کند. این تکنیک که به “خوداستریلیزاسیون” معروف است، برای استریل اندوسکوپ ها و سایر وسایل حساس به حرارت مناسب است.
استریل با گاز پلاسما (مبتنی بر اکسید هیدروژن)
این روش قادر است تا در کمتر از ۱ ساعت اجسام را استریل کند و پسماند ضایع و یا ناخوشایندی ندارد. با این حال، این روش به خوبی نفوذ نمی‌کند و نمی‌توان از آن بر روی کاغذ یا پارچه استفاده کرد. برای انجام استریل با گاز پلاسما نیاز به یک استریلایزر ویژه است.
